Арыс қалалық сотында «Сіз заңды білесіз бе?» тақырыбында танымдық байқау өтті

Арыс қалалық сотының ұйымдастыруымен Конституция күні қарсаңында мемлекеттік қызметкерлер арасында «Сіз заңды білесіз бе?» тақырыбында танымдық байқау өткізілді. Іс-шараға Арыс аудандық полиция бөлімінің, Арыс-1 станциясындағы желілік полиция бөлімінің, қалалық Әкімдігінің қызметкері, Халыққа қызмет көрсету орталығының, жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімінің қызметкерлері қатысты. Мемлекеттік қызметкерлер Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарды қандай деңгейде білетіндігі бойынша бақ сынасты. Нәтижесінде мыңнан тұлпар, жүзден жүйрік болып Арыс стансасындағы желілік полиция бөлімінің қызметкері Сәрсен Нұрдәулет Қанатұлы жеңімпаз болып анықталып бірінші орынға ие болды. Өткізілген іс-шараның мақсаты мемлекеттік қызметкерлердің құқықтық сауаттылығын арттыру болып табылады.
Ұйымдастырушылар іс-шара соңында байқауға қатысушыларға алғыс хаттар мен көтермелеу сыйлықтарын табыстады.
“Заң” сөзі қазақ тілінде “заң”, яғни құқықтық ереже немесе норма деген мағынада қолданылады. Бұл мемлекеттің немесе қоғамның реттелуін қамтамасыз ететін, міндетті түрде орындалуы тиіс ережелер жиынтығы. Заңдардың мақсаты – құқықтық тәртіпті сақтау, қоғамдағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету, әділеттілік пен теңдікті қолдау. Заң жүйесі әр елде әртүрлі болады және әр елдің өзіне тән құқықтық жүйесі бар. Құқық салалары (мысалы, қылмыстық, азаматтық, еңбек, әкімшілік құқықтары) бойынша заңдар әр түрлі мәселелерді реттейді. Заңдардың орындалуын қамтамасыз ететін органдар да бар, олар соттар, прокуратура, полиция және тағы басқалар. Қазақстан Республикасының заңдары мемлекеттің құқықтық негізін құрайтын нормативтік құқықтық актілердің жиынтығы болып табылады. Бұл заңдар Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және қоғамның, мемлекеттің, азаматтардың мүдделерін қорғайтын құқықтық ережелерді анықтайды. Негізгі заңдардың кейбір түрлері: Қазақстан Республикасының Конституциясы – мемлекеттің ең жоғарғы заң күші бар құжаты. Конституция мемлекет құрылымын, билік тармақтарының міндеттерін, азаматтардың құқықтары мен міндеттерін айқындайды. Қылмыстық кодекс – қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілікті реттейтін заң. Бұл заң қылмыстың түрлерін, жазаларды, және қылмыстық құқық бұзушылықтарға қатысты басқа да ережелерді қамтиды. Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодекс – әкімшілік құқық бұзушылықтарға қолданылатын жазаларды, айыппұлдар мен басқа да шараларды анықтайды. Азаматтық кодекс – жеке және заңды тұлғалар арасындағы мүліктік және мүліктік емес құқықтық қатынастарды реттейтін заң. Еңбек кодексі – еңбек қатынастарын, жұмысшылар мен жұмыс берушілердің құқықтары мен міндеттерін реттейді. Салық кодексі – салық салуды, салық төлеушілер мен мемлекеттік органдар арасындағы қатынастарды реттейтін заң. Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы кодекс – неке, отбасылық қатынастар, балаларды қорғау, алимент төлеу, баланы асырап алу мәселелерін қамтиды. Сонымен қатар, Қазақстанда білім, денсаулық сақтау, экология, және экономика салаларына қатысты заңдар мен кодекстер бар. Барлық заңдар Конституцияға қайшы келмеуі тиіс және Қазақстан Республикасының Парламенті мен Президенті бекітеді.
Заңды білу – әрбір азамат үшін маңызды да қажетті білім. Заңдарды түсініп, білу өмірде түрлі жағдайларға тап болғанда өз құқығыңды қорғауға, өз міндеттеріңді білуге және құқықтық мәселелерде қателіктерден аулақ болуға көмектеседі. Заңды білу бірнеше себептен пайдалы: Құқықтарыңды қорғау: Заңды білгенде өзіңнің және басқалардың құқықтарын қорғау жолдарын түсінесің. Мысалы, еңбек шарттары, сатып алу-сату, неке немесе азаматтық құқықтар бойынша құқықтарыңды бұзған жағдайда заң негізінде өз мүддеңді қорғай аласың. Міндеттеріңді орындау: Заңдар тек құқықтарды ғана емес, сонымен қатар міндеттерді де белгілейді. Заңды білгенде, өзіңнің қоғамдағы міндеттеріңді, салық төлеу, қоғамдық тәртіпті сақтау сияқты талаптарды орындауға жауапты екеніңді жақсырақ түсінесің. Күнделікті өмірдегі пайдасы: Тұрмыстық жағдайда да заңдарды білу маңызды. Мысалы, үйді жалға алу, сатып алу, некеге тұру, ажырасу, мұрагерлік, т.б. жағдайларда заңды дұрыс қолдану арқылы өз мүддеңді қорғай аласың. Құқықтық мәдениет: Заңды білетін адамдар заңға құрметпен қарайды және құқықтық мәдениетті дамытады. Бұл қоғамда әділеттілік пен тұрақтылықты сақтауға ықпал етеді. Дауларды шешу: Заңды білу өзара келіспеушіліктер мен дау-дамайларды заң шеңберінде шешуге мүмкіндік береді. Мысалы, кәсіпкерлік немесе еңбек дауларында заңды пайдалану арқылы тиімді және әділетті шешім қабылдауға болады. Заңды білу үшін көптеген ресурстар бар: Қазақстан Республикасының Конституциясы, заңдар, кодекстер, нормативтік құқықтық актілер, интернеттегі құқықтық платформалар, сондай-ақ заңгерлер мен адвокаттардың кеңестері.
Қазақстан Республикасының Конституциясы – мемлекеттің негізгі заң құжаты және жоғарғы заң күші бар акт. Қазақстанның қазіргі қолданыстағы Конституциясы 1995 жылы 30 тамызда қабылданып, бүкілхалықтық референдум арқылы бекітілді. Ол Қазақстан мемлекетінің құрылымын, басқару жүйесін, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, сондай-ақ мемлекеттік органдардың міндеттерін айқындайды. Конституцияның маңызды бөлімдері мен баптары: Мемлекет негіздері: Конституцияның бірінші бөлімінде Қазақстан Республикасы егеменді, демократиялық, зайырлы және әлеуметтік мемлекет екендігі анықталған. Сондай-ақ, мемлекет қызметі азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтары: Конституция Қазақстан азаматтарына сөз бостандығы, ар-намыс құқығы, еркін жүріп-тұру құқығы, еңбек ету, денсаулық сақтау, білім алу сияқты негізгі құқықтар мен бостандықтарды кепілдендіреді. Заң алдында барлығы тең. Мемлекеттік басқару жүйесі: Конституция Қазақстанның президенттік басқару жүйесіндегі мемлекет екенін белгілейді. Президент – мемлекет басшысы, ол бүкіл елдің тұрақтылығын, биліктің үздіксіздігін және бірлігін қамтамасыз етеді. Билік тармақтары: Конституция бойынша Қазақстандағы билік үш тармақтан тұрады: Заң шығарушы билік – Қазақстан Парламентіне тиесілі. Парламент екі палатадан тұрады: Мәжіліс және Сенат. Атқарушы билік – Үкімет пен жергілікті атқарушы органдар жүзеге асырады. Сот билігі – тәуелсіз сот жүйесі арқылы жүзеге асырылады, оның ішінде Жоғарғы Сот пен басқа да соттар бар. Президенттің рөлі: Конституцияда Қазақстан Президенті мемлекеттің егемендігін қамтамасыз ететін, конституциялық құрылыстың негізін қорғайтын және сыртқы саясаттың басты өкілі ретінде анықталған. Мемлекеттік тіл және рәміздер: Конституцияда қазақ тілі мемлекеттік тіл деп бекітілген, ал орыс тілі ұлтаралық қатынас тілі ретінде қолданылады. Мемлекеттік рәміздер (ту, елтаңба, әнұран) де осы Конституцияда көрсетілген. Конституциялық өзгерістер: Конституцияға өзгерістер енгізу арнайы процедуралар арқылы жүзеге асады және белгілі бір деңгейде халықтың немесе Парламенттің қолдауын талап етеді. Қазақстан Республикасының Конституциясы елдегі барлық заңдардың негізі болып табылады, яғни барлық заңдар мен нормативтік актілер осы Конституцияға сәйкес келуі тиіс.
Құқықтық сауаттылық – адамның заңдарды түсіну және күнделікті өмірде қолдана білу қабілеті. Бұл білім әрбір азаматқа қажет, себебі ол өз құқықтары мен міндеттерін түсініп, оларды заңды түрде қорғауға мүмкіндік береді. Құқықтық сауаттылықтың маңыздылығын арттыратын бірнеше негізгі факторлар бар: Құқықтық мәдениет: Құқықтық сауаттылық қоғамдағы құқықтық мәдениетті қалыптастыруға көмектеседі. Заңдарды түсінетін адамдар өз міндеттері мен құқықтарын құрметтеп, заң шеңберінде әрекет етеді, бұл өз кезегінде қоғамдағы құқықтық тәртіпті нығайтады. Өзін-өзі қорғау: Құқықтық сауаттылық арқылы әр адам өзінің құқықтарын тиімді қорғауды үйренеді. Мысалы, жұмыс орнында еңбек құқығын қорғау, тұтынушы ретінде сапалы қызметті талап ету, өз мүдделерін келісімшарттарда қорғау секілді жағдайларда құқықтық сауатты адам заңды әрекет жасайды. Тәуелсіздік пен қауіпсіздік: Құқықтық сауатты азаматтар алдау, алаяқтық, құқық бұзушылық сияқты жағдайлардан қорғана алады, өйткені олар өз құқықтарын қорғаудың жолдарын біледі. Бұл заңсыз әрекеттерге қарсы тұруға және заңды қорғаныс құралдарын қолдануға мүмкіндік береді. Құқықтық жауапкершілік: Құқықтық сауаттылық тек құқықтарды қорғауды ғана емес, сондай-ақ жауапкершілікті түсінуді де қажет етеді. Заңды білетін адамдар өз әрекеттерінің заңды салдарын жақсырақ түсініп, қоғамда жауапты және саналы азамат болып қалыптасады. Құқықтық кеңестерді қолдану: Заңды білмеген жағдайда, құқықтық сауатты азамат қажетті сәтте заңгерлерден немесе құқық қорғау органдарынан кеңес сұрауды біледі. Бұл өз құқықтарын қорғауда кәсіби қолдаудың қаншалықты маңызды екенін түсінуге көмектеседі. Қазақстанда құқықтық сауаттылықты дамыту үшін түрлі шаралар мен бағдарламалар жүзеге асырылып келеді. Мектептер мен жоғары оқу орындарында құқық негіздері оқытылады, бұқаралық ақпарат құралдарында құқықтық тақырыптар жиі көтеріліп, арнайы құқықтық кеңестер беріледі. Сонымен қатар, интернеттегі құқықтық ақпараттық порталдар азаматтарға заңдарды оқуға және кеңес алуға мүмкіндік береді.
Әрбір азамат өз құқығын білуі – құқықтық мәдениетті қалыптастырып, қоғамдағы әділдік пен тәртіпті сақтаудың маңызды элементі. Құқығын білетін адам қоғамдағы түрлі жағдайларда өз мүддесін қорғауға, заңсыз әрекеттерден қорғануға, сонымен қатар, өз міндеттерін де дұрыс орындауға қабілетті болады. Азаматтардың өз құқықтарын білуінің негізгі артықшылықтары: Өзін-өзі қорғау: Құқықтарын білетін адам өзіне қатысты әділетсіздікке немесе заң бұзушылыққа тап болғанда заң шеңберінде өз мүддесін қорғай алады. Мысалы, тұтынушы ретінде сапасыз қызмет көрсетілгенде, жұмыс орнында еңбек құқығы бұзылғанда немесе басқа да жағдайда өз құқықтарын қорғаудың дұрыс жолдарын қолданады. Жауапкершілікті арттыру: Құқықтарын білетін адам тек өзіне ғана емес, қоғамдағы басқаларға да жауапкершілікпен қарайды. Бұл олардың заңдарды құрметтеп, жауапты азамат ретінде әрекет етуіне септігін тигізеді. Әділдік пен теңдікке қол жеткізу: Құқықтарын білетін азаматтар өз мүдделерін қорғау арқылы қоғамдағы теңдік пен әділдіктің сақталуына ықпал етеді. Мысалы, білім алу құқығы, еңбек құқығы, сайлау құқығы сияқты құқықтарын білу – тең мүмкіндіктерге қол жеткізудің кепілі. Әрекет еркіндігі: Құқықтарын білетін азамат өзінің еркіндігін дұрыс пайдалануды үйренеді. Заңды білмеу, кейде, адамның өз мүмкіндіктерін толық қолданбауына себеп болуы мүмкін. Заңды білу өз қабілеттерің мен әрекеттеріңді заң шеңберінде іске асыруға еркіндік береді. Әлеуметтік тұрақтылық: Құқығын білетін азаматтар көбейген сайын қоғамдағы құқықтық мәдениет те артады. Бұл қоғамда құқықтық тәртіпті нығайтуға және әлеуметтік тұрақтылықты сақтауға ықпал етеді. Қазақстанда әрбір азаматтың құқықтық сауаттылығын арттыру мақсатында түрлі бағдарламалар, ақпараттық кампаниялар және құқық негіздері пәні мектептерде енгізілген. Құқығыңды білу арқылы сен өміріңді заң шеңберінде қорғап, әділетті әрі тұрақты қоғам құруға үлес қоса аласың.
Мемлекеттік қызметкерлердің құқықтық сауаттылығы – мемлекеттік басқару жүйесінің тиімділігі мен сенімділігін қамтамасыз ететін маңызды фактор. Мемлекеттік қызметкерлердің заңдарды білуі мен оларды дұрыс қолдануы халыққа сапалы қызмет көрсетіп, қоғамдағы әділдік пен құқықтық тәртіпті сақтауға тікелей әсер етеді. Мемлекеттік қызметкерлердің құқықтық сауаттылығының маңызы: Заңдарды дұрыс қолдану және түсіну: Мемлекеттік қызметкерлер заңдарды жақсы білгенде, олардың негізінде тиімді және әділ шешімдер қабылдай алады. Бұл әсіресе азаматтардың құқығын қорғау, әлеуметтік көмек көрсету, еңбек және қаржы заңнамаларына қатысты қызметтерді көрсетуде өте маңызды. Қоғам сенімін арттыру: Құқықтық сауатты қызметкерлер шешім қабылдауда әділ әрі ашықтықты сақтайды, бұл қоғамның мемлекеттік басқару органдарына деген сенімін арттырады. Мемлекеттік қызметтің заңға сай жүргізілуі халықтың мемлекеттік билікке деген сенімін нығайтады. Жауапкершілік және кәсібилік: Құқықтық сауаттылық қызметкерлердің жауапкершілік деңгейін арттырады, олар қызмет барысында өздерінің және басқалардың құқықтары мен міндеттерін біле отырып әрекет етеді. Заңдарды түсіну арқылы қызметкерлер өз міндеттерін кәсіби деңгейде орындайды. Әкімшілік қателіктерді азайту: Заңдарды білмеу салдарынан қабылданған қате шешімдер мен бұзушылықтар тұрғындардың құқықтарына зиян келтіруі мүмкін. Құқықтық сауатты қызметкерлер заңсыз әрекеттерден аулақ болып, мемлекеттік ресурстардың тиімді және орынды жұмсалуын қамтамасыз етеді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекет: Құқықтық сауаттылық сыбайлас жемқорлыққа қарсы тиімді құралдардың бірі болып табылады. Заңдарды жетік білетін мемлекеттік қызметкерлер өздерінің және басқа қызметкерлердің жауапкершілігін түсініп, заңсыз әрекеттерден аулақ болады. Қазақстанда мемлекеттік қызметкерлердің құқықтық сауаттылығын арттыру үшін арнайы оқу курстары, семинарлар, заңдық біліктілікті арттыру бағдарламалары ұйымдастырылады. Бұл іс-шаралар мемлекеттік қызметкерлердің құқықтық білімін жетілдіріп, кәсіби біліктілігін арттыруға бағытталған.
Мемлекеттік қызметкердің міндеттері – мемлекеттік органдардың функцияларын орындау барысында халыққа сапалы қызмет көрсетуге, заңдылық пен тәртіпті сақтауға бағытталған жауапкершіліктер жиынтығы. Мемлекеттік қызметкердің міндеттері Қазақстан Республикасының заңдарымен және мемлекеттік қызмет туралы нормативтік актілермен реттеледі. Мемлекеттік қызметкерлердің негізгі міндеттері: Заңдылықты сақтау: Мемлекеттік қызметкерлер барлық іс-әрекет пен шешімдерін Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңдарына және нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес қабылдауға міндетті. Олар заң бұзушылыққа жол бермеуі және құқықтық тәртіпті сақтауы тиіс. Азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қорғау: Қызмет барысында азаматтардың құқықтарын қорғап, олардың заңды мүдделеріне нұқсан келтірмеуге міндетті. Әрбір азаматқа әділетті, тең дәрежеде қарап, олардың өтініштері мен шағымдарын дұрыс қарастыруы қажет. Қызметтік әдепті сақтау: Мемлекеттік қызметкерлер өзінің қызметтік міндеттерін орындау кезінде әдептілік танытып, сыпайы, қарапайым, адал, бейтарап және жауапты болуы тиіс. Олар моральдық және құқықтық нормаларды ұстануы қажет. Мемлекеттік құпияны сақтау: Мемлекеттік қызметкерлер жұмыс барысында алған мемлекеттік құпияларды, қызметтік ақпараттарды, жеке және коммерциялық мәліметтерді қорғауы керек. Құпия ақпараттарды рұқсатсыз жарияламауға міндетті. Сыбайлас жемқорлықтан аулақ болу: Мемлекеттік қызметкерлер сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңдарды сақтап, жемқорлық әрекеттерден аулақ болуы қажет. Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу шараларына белсенді қатысуы тиіс. Жауапкершілік және адалдық: Қызметтік міндеттерін адал орындап, жауапкершілікпен қарауға міндетті. Ол халықтың мүддесіне қызмет етіп, жұмыс сапасын жақсартуға үнемі ұмтылуы тиіс. Кәсіби даму: Мемлекеттік қызметкер өзінің кәсіби біліктілігін арттыруға, өз саласы бойынша білімін жетілдіруге міндетті. Бұл оған жұмысты сапалы әрі тиімді орындауға көмектеседі. Мемлекеттік мүлікті ұқыпты пайдалану: Қызметтік мүлікті, қаржыны және ресурстарды мақсатты және тиімді пайдаланып, ысырапшылыққа жол бермеуі тиіс. Мемлекеттік қызметкердің осы міндеттерді орындауы мемлекеттік басқарудың сапасын арттырып, қоғамда әділдік, сенім және құқықтық тәртіпті қалыптастырады.