Сайрам ауданында жастарға құқықтық сауаттылық бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізілді

Құқықтық білім беру және құқықтық насихат бойынша, мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында білім алушылар мен тәрбиеленушілер, сондай-ақ техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі және жоғары білім беру ұйымдарында студенттер арасында құқықтық мәдениет негізін қалыптастыру жұмыстары бойынша. Сайрам ауданаралық сот актілерін орындау жөніндегі аумақтық бөлімінің басшысы – аға сот орындаушысы Е.Киргизов, Түркістан облысының жеке сот орындаушылар өңірлік палатасының жеке сот орындаушысы Е.Оңталапұлы, Шымкент қаласы заң консультанттар палатасының заңгері Н.Чиркова. Сайрам ауданаралық сот актілерін орындау жөніндегі аумақтық бөлімінің маманы Н.Саденова колледж студенттеріне құқықтық сауаттылық және құқықты насихаттау бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізді.
Құқықтық сауатты болу – бұл әрбір азаматтың заңдарды, өзінің құқықтары мен міндеттерін, сондай-ақ қоғамдағы құқықтық тәртіптің негіздерін жақсы түсінуі және оны күнделікті өмірде қолдана білуі. Құқықтық сауаттылық жеке адамның заңды білуімен қатар, оның құқықтық жүйеге деген құрметі мен жауапкершілік сезімін де қамтиды. Құқықтық сауаттылық қоғамда заңдылық пен әділеттілікті нығайтуға мүмкіндік береді. Құқықтық сауатты болудың маңыздылығы: Құқықтарды тиімді пайдалану – құқықтық сауатты адам өзінің білімін құқықтарын қорғау үшін пайдалана алады, заң бұзушылықтардың алдын алып, басқа азаматтардың құқықтарына да құрмет көрсетеді. Заңды міндеттерді түсіну – құқықтық сауатты болу тек құқықтарды білу емес, сонымен бірге заң алдында өз міндеттерін түсіну және оларды орындау дегенді білдіреді. Бұл қоғамның тәртіпті әрі тұрақты болуына көмектеседі. Жеке қауіпсіздікті сақтау – заңдарды білу арқылы азаматтар алаяқтық, құқық бұзушылық немесе заңға қайшы әрекеттерден өзін қорғау үшін қажетті ақпаратқа ие болады. Мысалы, тұтынушы ретінде өз құқықтарын қорғау немесе қылмыстық әрекеттерден сақтану үшін заңды тетіктерді білу маңызды. Сотқа жүгіну және заңдық көмек алу – заңды білетін азамат қажет жағдайда құқықтық қорғанысты қамтамасыз ету үшін сотқа немесе құқық қорғау органдарына жүгінуді, адвокат көмегіне жүгінуді біледі. Сыбайлас жемқорлық пен құқық бұзушылыққа қарсы тұру – құқықтық сауатты адамдар сыбайлас жемқорлыққа жол бермейді және құқық бұзушылыққа қарсы әрекет етеді. Олар заңға қайшы әрекеттерге қатыспай, заңдылықты сақтауға атсалысады. Құқықтық сауаттылықты қалай арттыруға болады: Құқықтық білім алу – мектептен бастап, құқық негіздерін оқыту арқылы құқықтық сауаттылықты арттыру. Жоғары оқу орындарында, тренингтер мен семинарларда құқықтық мәселелер бойынша арнайы білім алуға болады. Заңнамалармен танысу – әрбір азамат негізгі құқықтары мен міндеттерін айқындайтын заңнамалық актілермен, әсіресе Конституциямен таныс болуы керек. Интернет арқылы немесе арнайы құқықтық ақпараттық порталдар арқылы заңдарды оқуға болады. Құқық қорғау ұйымдарының кеңесін пайдалану – құқықтық мәселелер туындағанда тегін кеңес беретін құқық қорғау ұйымдарына жүгіну. Құқықтық ақпараттық материалдарды оқу – интернетте немесе баспа басылымдарда құқықтық мәселелерге арналған мақалалар, нұсқаулықтар мен бейнематериалдарды көру арқылы білім алу. Құқықтық сауаттылық бойынша тренингтерге қатысу – азаматтарға өз құқықтарын қорғауға көмектесетін арнайы семинарлар мен тренингтерге қатысу құқықтық білімді нығайтады. Құқықтық сауаттылық қоғамның әрбір мүшесіне қажет және бұл азаматтардың өмір сапасын арттыруға, әділеттілікті қамтамасыз етуге және тұрақты дамуға ықпал етеді.
Заң үстемдігі – бұл құқықтық мемлекет құрудың негізгі қағидасы, ол заңдардың қоғамдағы барлық адамдарға, оның ішінде мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғаларға да бірдей дәрежеде қолданылуын білдіреді. Заң үстемдігі құқық пен әділеттілікті сақтауға, демократиялық құндылықтарды қорғауға және азаматтардың құқықтарын қамтамасыз етуге арналған жүйе ретінде маңызды рөл атқарады. Заң үстемдігінің негізгі қағидаттары: Баршаға теңдік – заң алдында барлық азаматтар, мемлекеттік органдар мен олардың лауазымды тұлғалары тең болуы тиіс. Бұл дегеніміз, қоғамның барлық мүшелері заң талаптарын сақтауы қажет, және ешкім заңнан жоғары тұра алмайды. Құқықтар мен бостандықтардың кепілдігі – заң үстемдігі жағдайында азаматтардың құқықтары мен бостандықтары мемлекеттің заңнамасымен қорғалады. Заң азаматтарды негізсіз қудалаудан қорғап, әділ сотқа қол жеткізу мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Сот тәуелсіздігі – заң үстемдігін қамтамасыз ететін негізгі шарттардың бірі – тәуелсіз әрі бейтарап сот жүйесі. Бұл жүйе тек заңға сүйеніп, әділ шешім қабылдауы керек, сондықтан судьялар мен соттар саяси немесе басқа ықпалдардан тәуелсіз болуы тиіс. Жауапкершілік пен есептілік – мемлекеттік органдар, лауазымды тұлғалар өз әрекеттері үшін заң алдында жауап беруі тиіс. Бұл билікті теріс пайдалануды болдырмауға және қоғам алдында есептілікке қол жеткізуге мүмкіндік береді. Заңның айқындығы және қолжетімділігі – заңдардың мазмұны түсінікті әрі айқын болуы тиіс, сонда әрбір азамат өз құқықтары мен міндеттерін нақты біледі. Заңдар барлық азаматтарға қолжетімді болып, қажет жағдайда түсіндірілуі керек. Құқықтық тұрақтылық – заңнамалар тұрақты және болжамды болуы тиіс. Азаматтар заңдар мен заңнамалық өзгерістердің негізінде әрекет ете алуы қажет, бұл өз кезегінде құқықтық қатынастардың тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Заң үстемдігінің маңызы: Қоғамдық тұрақтылық – заң үстемдігі әділеттілікті және құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету арқылы қоғамда тұрақтылық пен келісімді нығайтады.
Азаматтардың құқықтарын қорғау – заң үстемдігі азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын негізсіз шектеуден қорғайды, құқықтық қорғанысқа қолжетімділікті арттырады. Экономикалық даму – заң үстемдігі қалыптасқан елдерде кәсіпкерлер заңның тұрақтылығына сенім артып, инвестиция салуға, кәсіппен айналысуға ынталы болады. Сыбайлас жемқорлықты азайту – заң алдында барлығының теңдігі және мемлекеттік органдардың есептілігі билікті теріс пайдалану мен сыбайлас жемқорлықтың алдын алады. Заң үстемдігін қамтамасыз ету жолдары: Құқықтық білімді арттыру – азаматтардың құқықтарын білуі және оларды қолдана білуі заң үстемдігінің қалыптасуына ықпал етеді. Тәуелсіз сот жүйесін қалыптастыру – соттың тәуелсіздігін қамтамасыз ету үшін судьялардың құқығы мен бостандығын қорғау, оларға қысым көрсетпеу маңызды. Тиімді құқық қорғау жүйесін дамыту – құқық қорғау органдары мен соттың әділ әрі заңды әрекет етуі заң үстемдігін қамтамасыз етеді. Қоғамның белсенді қатысуы – азаматтық қоғамның дамуы, құқық бұзушылықтар туралы хабардарлық, азаматтардың құқықтық процестерге қатысуы заңның үстемдігін нығайтады.
Қорытындысында, заң үстемдігі – қоғамның құқықтық жүйесінің берік тірегі болып табылады. Бұл қағида жеке тұлғаның қауіпсіздігін қамтамасыз етеді, мемлекет пен қоғам арасындағы сенімді нығайтады және әділетті қоғам құруға жол ашады.
Заңды білмеу – бұл адамның өзіне қатысты құқықтар мен міндеттерді, сондай-ақ заң талаптарын білмеуі немесе түсінбеуі. Құқықтық сауатсыздық азаматтарды әртүрлі тәуекелдерге душар етеді, өйткені заңдарды білмеу құқық бұзушылыққа, айыппұлдарға немесе басқа да құқықтық мәселелерге алып келуі мүмкін. Көптеген құқықтық жүйелерде «заңды білмеу жауапкершіліктен босатпайды» деген қағида бар, бұл барлық азаматтар заңдарды білуге міндетті екенін білдіреді. Заңды білмеудің негізгі салдары: Құқықтық жауапкершілікке тартылу – заңды білмеу заңды бұзған жағдайда азаматты жауапкершіліктен босатпайды. Азамат заң талаптарын орындамаған жағдайда әкімшілік, қылмыстық немесе азаматтық жауапкершілікке тартылуы мүмкін. Өз құқықтарын қорғай алмау – заңдарды білмейтін азамат өз құқықтарын тиімді түрде қорғай алмайды, өйткені ол заңды мүмкіндіктері мен қорғаныс тетіктерін білмейді. Мысалы, еңбек құқығын, тұтынушылық құқықтарын немесе әлеуметтік қорғауға қатысты құқықтарын дұрыс қолдана алмауы мүмкін. Құқықтық алаяқтыққа ұшырау – заңды білмеу адамды құқықтық алаяқтықтың құрбаны етуі мүмкін. Заңдарды түсінбеген азаматты алдап, заңға қайшы әрекеттерге тарту оңай болуы мүмкін. Қаржылық шығындар – заң бұзушылық үшін айыппұл, айыппұлдар немесе сот шығындарына байланысты қаржылық шығындар болуы мүмкін. Мысалы, салық төлемеу, әкімшілік тәртіпті бұзу немесе келісімшарттарды орындамау қаржылық шығындарға алып келуі мүмкін. Әлеуметтік және кәсіби қиындықтар – заңды білмеу адамдар арасындағы қарым-қатынасқа, іскерлік келісімдерге және жұмысқа қатысты дауларға алып келуі мүмкін. Бұл азаматтың қоғамдағы орны мен кәсіби дамуына кері әсер етеді. Заңды білмеуді болдырмаудың жолдары: Құқықтық білім алу – мектеп, университеттерде құқық негіздерін оқып-үйрену, құқықтық сауаттылықты арттыратын арнайы курстар мен тренингтерге қатысу маңызды. Заңнамалармен танысу – негізгі құқықтық актілерді, әсіресе Конституцияны, азаматтық, еңбек, қылмыстық заңнамаларды оқу арқылы құқықтық ақпаратты білу. Құқықтық кеңес алу – күрделі құқықтық жағдайларда заңгерлер мен адвокаттардан кеңес алу. Бұл құқықтық мәселелерді шешуге және заңды бұзбауға көмектеседі. Құқықтық ақпараттық ресурстарды пайдалану – интернетте құқықтық білімді арттыратын көптеген ақпараттық ресурстар бар. Мұндай порталдар мен сайттар арқылы жаңартылған заңнамамен танысуға болады. Азаматтық қоғамға қатысу – қоғамдық ұйымдар мен құқық қорғау қызметтеріне қатысу немесе оларға мүше болу арқылы заңды үйренуге және өз құқықтарын қорғауға болады. Қорытындысында, заңды білмеу азаматтардың құқықтық жағдайына, қауіпсіздігіне және жалпы әл-ауқатына кері әсер етеді. Құқықтық сауаттылықты арттыру арқылы әрбір адам өз құқықтары мен міндеттерін жақсы түсініп, қоғамда заңды, әділ әрі жауапты әрекет ете алады.