Төлеби ауданының әкімі Еркеғали Әлімқұлов аудан аумағындағы зиянкес шегірткелерді дәрілеу жұмыстарының барысымен танысты. Ауданда 1200 гектар жерге шегірткеге қарсы химиялық өңдеу жоспарланған. Мамандар биылғы жылдың ауа-райының құрғақ болуына байланысты тау бөктерлерінде шегірткелер жылдағыдан 15 күн ерте оянғанын айтты. Шегірткелерді екінші даму сатысында дәрілеп, үшінші дәрежесіне дейін өтуінің алдын алу жұмыстары жүргізілуде. Аудан басшысы Еркеғали Амантайұлы сала мамандарына арнайы техниканы көрсетілген мерзімде жеткізіп, химиялық өңдеуді дер кезінде жүргізіп, жұмысты өз деңгейінде атқаруды тапсырды. Жайылымдық жерлерді дәрілеу арнайы аппарат көмегімен де жүзеге асуда. Аталған аумақтарды толықтай залалсыздандыру үшін химиялық препараттар мен жанар-жағармай қоры жеткілікті.
«Табиғатта әрбір жәндік пен өсімдік өз орнын алады. Алайда кейбір жәндіктер адам еңбегін құртып, ауыл шаруашылығына үлкен зиян келтіреді. Солардың бірі – шегіртке. Шегіртке – көгалдар мен егістік жерлерге ерекше қауіп төндіретін зиянкестердің бірі. Шегіртке – көбінесе жаз айларында белсенді болатын жәндік. Ол шөп, шұбарлы және басқа да өсімдіктермен қоректенеді. Табиғатта оның рөлі – өсімдіктерді жеп, экожүйедегі тепе-теңдікті сақтау. Бірақ кейде оның саны күрт көбейіп, адам еңбегін қирататын деңгейге жетеді. Шегірткенің егінге тигізетін зияны. Шегіртке топ болып ұялып, үлкен топтармен жылжиды. Олар егістік алқаптарға шабуыл жасап, өсімдіктерді жаппай жеп қояды. Әсіресе, бидай, жүгері, жүгері, күріш, күнбағыс сияқты дәнді-дақылдарға үлкен зиян келтіреді. Шегірткенің жаппай шабуылы: Егіннің жасыл жапырақтарын жояды; Өсімдіктің өсуіне кедергі келтіреді; Қуатты және өнімді жерлерді бос қалдырады; Ауыл шаруашылығының өнімділігін азайтады; Фермерлердің шығыны мен елдің азық-түлік қауіпсіздігіне қауіп төндіреді. Шегірткенің көбейуінің себептері. Шегіртке санының артуына бірнеше фактор әсер етеді: Табиғи жауларының азаюы (құс, көбелектер, итшабақтар); Климаттың ыңғайлы болуы (жылы ауа райы); Қоректенетін өсімдіктердің мол болуы; Адамның экожүйеге араласуы, мысалы, табиғи жерлерді егістікке айналдыру. Шегірткенің зиянынан қалай сақтану керек? егірткенің зиянын азайту үшін бірнеше алдын алу шаралары қолданылады: Топтық төңкерістер – шегірткенің топ болып қоныстануына тосқауыл қою; Агротехникалық әдістер – егістікті дұрыс өңдеу, топырақты құрғату; Биологиялық әдістер – табиғи жауларын көбейту, арнайы жәндіктерді қолдану; Химиялық әдістер – инсектицидтермен өңдеу, бірақ оны экологияға зиянсыз қолдану қажет. Шегіртке – табиғаттағы маңызды жәндік болса да, оның егінге тигізетін зияны өте үлкен. Сондықтан оның таралуын бақылап, алдын алу шараларын жасау – фермерлер мен ауыл шаруашылығындағы мамандардың басты міндеті. Егер шегіртке көбейіп кетсе, ол халықтың нанын азайтып, елдің экономикасына кері әсер етеді. Сондықтан табиғат пен адам еңбегін қорғау үшін осы зиянкеспен күресуді үздіксіз жүргізу қажет» – дейді сала мамандары.
Адам мен табиғат – өзара тығыз байланыстағы тіршілік иелері. Алайда бұл байланыс әрқашан үйлесімді бола бермейді. Кейде табиғаттағы белгілі бір тіршілік иесі адамзатқа үлкен зиян келтіреді. Соның бірі – шегіртке. Бұл ұсақ көрінгенімен, саны артқан кезде орасан шығын келтіретін қауіпті зиянкес. Шегірткемен күрес – тек ауыл шаруашылығының емес, тұтас ұлттың азық-түлік қауіпсіздігі мен экономикалық тұрақтылығын сақтаудың маңызды жолы. Шегірткелердің ерекшелігі мен таралу аймағы. Шегіртке – жәндіктердің тікқанаттылар тобына жататын түрі. Оның көптеген түрлері бар: азиялық шегіртке, марокко шегірткесі, италиялық прус сияқты түрлер ең қауіптілер қатарында. Бұл жәндіктер көбіне құрғақ, ыстық климатты ұнатады. Қазақстанның оңтүстік, батыс және орталық өңірлері – олардың жиі таралатын аймақтары. Шегірткелер өте жылдам көбейіп, мыңдаған шақырымға дейін ұша алады. Олар біріккенде шегіртке «құйыны» пайда болады. Мұндай топтар бір тәуліктің ішінде ондаған гектар егіндік пен жайылымды жойып жібере алады. Олар егіннің жапырағы мен сабағын жеп, оның толық өсуіне кедергі келтіреді. Кейде жеміс ағаштарын, көкөніс пен бау-бақша дақылдарын да зақымдайды. Шегірткенің зияны. Шегірткенің келтіретін зияны орасан зор: Егіннің жойылуы – өнімнің азаюына, шаруалардың шығынға ұшырауына әкеледі; Жайылымдық жерлердің қурауы – мал азығының жетіспеушілігіне себеп болады; Азық-түлік тапшылығы – ауыл шаруашылығы өнімдерінің бағасын өсіреді; Экономикалық тұрақсыздық – шаруашылық шығындары мен мемлекеттік субсидиялардың артуына итермелейді; Экологиялық тепе-теңдіктің бұзылуы – табиғи жаулары жойылғанда шегіртке саны күрт көбейеді. Шегірткемен күрестің негізгі тәсілдері. 1. Агротехникалық әдістер. Бұл әдіс ауыл шаруашылығында егістікке дұрыс күтім жасауды қамтиды: Ерте көктемде және күзде жер жырту арқылы шегіртке жұмыртқаларын жою; Шөптің биіктігін бақылау және уақытында шабу; Аралық дақылдар егу арқылы зиянкестердің көбеюіне жол бермеу; Арамшөптерді жою арқылы шегірткелердің мекендейтін орнын қысқарту. 2. Биологиялық күрес. Бұл әдіс табиғи экожүйені бұзбай, зиянкестердің жауларын пайдалану арқылы жүргізіледі: Құстар (тырна, шағала, бөдене) мен кейбір жыртқыш жәндіктердің санын көбейту; Шегірткелерге қарсы қолданылатын биологиялық препараттарды (саңырауқұлақтар, бактериялар) пайдалану; Биологиялық тепе-теңдікті сақтау – химиялық заттарды шамадан тыс қолданбау. 3. Химиялық күрес. Бұл – кеңінен қолданылатын, бірақ экологиялық қауіп төндіруі мүмкін әдіс. Шегірткеге қарсы арнайы инсектицидтер мен пестицидтер қолданылады. Бұл кезде мына талаптар сақталуы тиіс: Препараттарды дәл мөлшермен және уақтылы қолдану; Адам, жануар және өсімдік денсаулығына зияны аз заттарды таңдау; Ауа райының жағдайын ескере отырып себу (желсіз, құрғақ күнде); Ауыл тұрғындарын алдын ала ескерту. 4. Мониторинг және бақылау. Шегірткемен күрестің ең маңызды бағыты – дер кезінде анықтау мен болжау: Жыл сайын егістік және жайылымдық жерлерді зерттеу; Шегіртке жұмыртқаларының таралуын картада белгілеу; Мамандардың қатысуымен алдын ала өңдеу шараларын жүргізу; Жергілікті тұрғындар мен шаруаларға ақпараттық түсіндіру жұмыстарын жүргізу. Мемлекеттік қолдау және халықаралық ынтымақтастық. Шегірткемен күресте мемлекет тарапынан бақылау мен қаржыландырудың рөлі өте маңызды. ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі жыл сайын жоспарлы түрде өңдеу жұмыстарын жүргізеді. Сонымен қатар, көршілес елдермен (Өзбекстан, Ресей, Қырғызстан) бірлескен мониторинг және шекаралас аймақтарды бір уақытта өңдеу сияқты жұмыстар қолға алынуда. Шегірткемен күрес – бір күндік немесе бір маусымдық жұмыс емес. Бұл – жүйелі жоспар мен тұрақты бақылауды талап ететін күрделі процесс. Табиғатпен үйлесімді өмір сүру үшін шегірткенің көбею себебін жою, алдын алу шараларын ұдайы жүргізу және ауыл шаруашылығында экологиялық тепе-теңдікті сақтау қажет. Әрбір фермер, агроном, ауыл тұрғыны бұл мәселеге бей-жай қарамай, бірлесе әрекет етсе, шегірткеден келетін қауіптің алдын алуға болады. Бұл – ел қауіпсіздігі мен болашақ азық-түлік қорының кепілі.
