Аудан әкімі Арман Қарсыбаев жұмыс сапарымен ауданымызға келген ҚР Су ресурстары және ирригациялар министрі Нұржан Нұржігітовті Шардара қаласын ауыз сумен қамтамасыз етуге бағытталған негізгі инфрақұрылымдық нысандардың жағдайымен таныстырды.Сапар барысында министр «Шардара топтық су құбыры» құрылыс нысанын және Шардара қаласының бас су торабын аралады. Сонымен қатар, 1983 жылы пайдалануға берілген су жинақтағыш (водозабор) нысанының қазіргі техникалық жағдайы қаралды. Бүгінгі таңда Шардара қаласының тұрғындары ауыз суды Шардара су қоймасынан алып отыр. Су жинақтағыш құрылғы осы қоймадан су алып, оны бас су торабы арқылы қала халқына таратады. Ауыз сумен қамтамасыз ету қызметін аудан бойынша «Шардара Сервис» МКК атқарып келеді.Сонымен бірге министр Шардара қаласын сапалы ауыз сумен қамту мақсатында аудан орталығынан 40 шақырымға жуық қашықтықтағы «Тама-Тастанбек» жерасты су қоры учаскелеріндегі «Шардара топтық су құбыры» жобасы бойынша жүргізіліп жатқан құрылыс жұмыстарымен танысып, қосымша 5 млрд теңге көлемінде қаржы қажеттігі туралы ұсыныстарды тыңдады. Аталған жобаға 2025 жылға республикалық бюджеттен 3,3 млрд теңге бөлінген.Қазіргі таңда жоба аясында: Диаметрі 560 мм, ұзындығы 26 шақырым болатын полиэтилен құбыры тартылды; 26 дана су реттегіш камера орнатылды; Су айдағыш насос стансасы мен су жинағыш резервуардың құрылысы қарқынды жүріп жатыр. Министрлік тарапынан өңірдің ауыз сумен тұрақты қамтамасыз етілуі басты назарда және бұл бағыттағы жұмыстар алдағы уақытта да жалғасатын болады.
«Таза ауыз су – адам өмірінің негізгі қажеттілігі әрі денсаулық кепілі. Шардара ауданы, Түркістан облысының оңтүстігінде орналасқандықтан, климаттық тұрғыдан қуаң әрі ыстық аймаққа жатады. Мұндай жағдайда халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету әлеуметтік маңызы зор міндетке айналады. Соңғы жылдары Шардара ауданында ауыз су инфрақұрылымын жаңғырту және халықты таза сумен толық қамту бағытында ауқымды жұмыстар жүргізілуде. Шардара ауданында судың мол көзі бардай көрінгенімен, ауыз суға жарамды сапалы су қоры жеткілікті емес, себебі: Шардара су қоймасындағы су ауыз су ретінде тікелей пайдалануға жарамсыз (минералды тұздылығы жоғары). Көптеген ауылдарда су құбырлары тозған немесе мүлде жоқ. Жерасты су қоры кейбір ауылдарда жеткіліксіз. 2022 жылғы мәлімет бойынша, аудан халқының шамамен 75-80%-ы ғана орталықтандырылған су жүйесіне қосылған. Қалған ауылдарда су тасымал жолымен немесе құдықтардан алынады. Мемлекеттік бағдарламалар және ауыз су жобалары: Шардара ауданында ауыз сумен қамтамасыз ету жұмыстары бірнеше мемлекеттік бағдарлама аясында жүргізілуде: 1. «Ауыз су» бағдарламасы. 2020-2025 жылдарға арналған. Елді мекендерге таза ауыз су жеткізуге бағытталған. Шардарада осы бағдарлама аясында 12-ден астам жобалар жүзеге асуда. 2. «Ауыл – Ел бесігі» жобасы. Ауыл инфрақұрылымын жаңғырту. Су құбырларын жаңалау, жаңадан тарту. Ауданның бірнеше ауылында жаңа су ұңғымалары қазылды.
- «Өңірлерді дамыту» бағдарламасы. Су желілерінің құрылысы мен қайта жаңарту. Су сапасын бақылау жүйелерін енгізу. Ауыз сумен қамту бағытындағы жетістіктер. 2021-2023 жылдары ауданның Қоссейіт, Достық, Шардара қаласының кейбір ықшам аудандары жаңа су жүйесіне қосылды. Жаңа ұңғымалар қазылып, жерасты суын пайдалану мүмкіндігі артты. Шардара қаласының аумағында су тазарту станциясы салынып, іске қосылды. Ескі су мұнаралары мен резервуарлар жаңартылды. Халықтың суға төлем қабілетіне жеңілдік қарастырылған. 2024 жылы тағы 5 ауылға су жүйесі тарту жоспарланған. Соның арқасында аудан халқының орталықтандырылған ауыз сумен қамтылу деңгейін 90%-ға жеткізу межесі қойылып отыр. Заманауи технологиялардың рөлі. Аудан аумағында ауыз су жүйесін жақсарту мақсатында заманауи тәсілдер енгізілуде: Су сапасын онлайн бақылау жүйесі орнатылып жатыр. Автоматтандырылған сорғы станциялары суды үнемдеп береді. Қашықтықтан басқару арқылы су қысымын реттеу жүйесі енгізілуде. Энергия үнемдейтін қондырғылар орнатылуда. Бұл шаралар су сапасын арттырумен қатар, суды ысырапсыз пайдалануға мүмкіндік береді. Экологиялық және әлеуметтік маңызы. Таза ауыз су — тек денсаулық емес, әлеуметтік тұрақтылықтың да кепілі. Су тапшылығы: халықтың денсаулығына зиян келтіреді; жұқпалы аурулардың таралуына жол ашады; әлеуметтік шиеленіс тудыруы мүмкін. Сондықтан Шардара ауданында ауыз су мәселесін шешу — елдің азық-түлік, экономикалық қауіпсіздігімен қатар маңызды әлеуметтік міндет. Шардара ауданының ауыз су саласындағы жұмыстары соңғы жылдары қарқын алды. Мемлекеттік бағдарламалар қолдауының арқасында біртіндеп халық таза ауыз сумен қамтамасыз етілуде. Алайда, әлі де жұмыс көп. Қалған ауылдарды таза сумен қамту, су сапасын арттыру және инфрақұрылымды жаңғырту — алдағы басты міндеттердің бірі. Шардара — Сырдариямен сусындаған өлке. Ендеше, оның халқын таза сумен толық қамтамасыз ету – тек өңірдің емес, ел дамуының маңызды кепілі болып қала бермек» деді аудан басшысы Арман Қарсыбаев.
«Ауыз су — адамзаттың өмір сүруінің негізі әрі денсаулық кепілі. Қазіргі таңда бүкіл әлем бойынша ауыз судың тапшылығы барған сайын күрделене түсуде. Біріккен Ұлттар Ұйымының мәліметіне сүйенсек, әлем халқының 2 миллиардтан астамы қауіпсіз және таза ауыз суға қол жеткізе алмай отыр. Қазақстанда да, әсіресе шөлейт және қуаң аймақтарда ауыз су тапшылығы өзекті мәселеге айналған. Осы орайда ауыз сумен қамту тетіктерін жетілдіру, суды үнемдеу және сапасын арттыру бүгінгі күннің ең маңызды міндеттерінің біріне айналуда. Ауыз сумен қамту — халықты санитарлық талапқа сай, қауіпсіз және жеткілікті мөлшердегі сапалы су көздерімен қамтамасыз ету процесі. Бұл тек құбыр тартумен немесе су жеткізумен шектелмейді. Оған: су көздерін іздестіру; су тазарту және дезинфекциялау; су қоймаларын салу; құбыр желісін тарту; су сапасын тұрақты бақылау; суды ысырапсыз пайдалану жүйелері кіреді. Ауыз суға пайдаланылатын негізгі су көздері мыналар: 1. Жерасты сулары. Ұңғымалар, бұрғы скважиналары арқылы алынады. Сапасы әдетте жақсы, микробиологиялық ластануы аз. Кейде минералды тұздылығы жоғары болуы мүмкін. 2. Беткі сулар. Өзендер, көлдер, су қоймалары. Ластану қаупі жоғары болғандықтан, міндетті түрде тазартуды талап етеді. Мысалы, Қазақстанда Сырдария, Ертіс, Іле өзендері — ауыз су көздері болып саналады. 3. Қар суы және жаңбыр суы. Шағын елді мекендерде, малшылар қыстағында қолданылады. Тек тазартылған жағдайда ауыз су ретінде жарамды. 4. Тұщыландырылған су. Теңіз, тұзды көл суларын тұщыландыру арқылы алынады. Өте қымбат, бірақ су тапшылығы бар аймақтар үшін маңызды. Ауыз сумен қамту тетіктері. 1. Су ұңғымаларын қазу. Жерасты суына жету үшін бұрғыланады. Ауылдық жерлерде ең тиімді тәсілдердің бірі. Артықшылығы — судың табиғи сүзгіден өтуі. 2. Су тазарту станциялары. Хлорлау, озондау, ультракүлгін сәулемен өңдеу әдістері қолданылады. Беткі суды микробтардан, ауыр металдардан тазартады. Қазіргі таңда кері осмос технологиясы арқылы тұзды суды да тұщыту мүмкіндігі бар. 3.Су құбыр жүйелері. Халыққа суды үздіксіз жеткізу үшін магистральді құбырлар тартылады. Автоматтандырылған қысым реттегіштері су шығынын азайтады. Қазіргі заманда ақылды су жүйелері (smart water system) енгізіліп жатыр. 4. Су сақтау резервуарлары. Тәуліктік немесе маусымдық су қорын жинайды. Құбыр желісіндегі су қысымын теңестіреді. 5. Децентрализованған жүйелер. Әр ауылда немесе үйде жеке су тазалау құрылғылары орнатылады. Мысалы, фильтрлер, кішігірім су тазарту станциялары. 6. Суды тасымалдау. Ауыз суы жоқ ауылдарға тасымал жолымен жеткізіледі. Шұғыл шара ретінде қолданылады. 7. Тұщыландыру қондырғылары. Теңіз және тұзды көл суларын ішуге жарамды етеді. Әлемде Израиль, Сауд Арабиясы, Араб Әмірліктерінде кең тараған. Заманауи технологиялар рөлі. Ауыз сумен қамтуда жаңа технологиялар маңызды рөл атқарады: SCADA жүйесі – суды автоматты басқару және бақылау. Смарт-датчиктер арқылы су қысымы мен сапасын онлайн қадағалау. GPS арқылы ағып жатқан суды анықтау. Дронмен су құбырларын тексеру. Кері осмос технологиясы – тұзды суды тұщыту. Бұл заманауи әдістер суды үнемдеуге және сапасын арттыруға мүмкіндік береді. Қазақстанда ауыз сумен қамту жұмыстары бірнеше мемлекеттік бағдарлама аясында жүзеге асуда: «Ауыз су» бағдарламасы (2020-2025), «Ауыл – Ел бесігі», Өңірлерді дамыту бағдарламасы. 2023 жылдың дерегіне сәйкес: Республика бойынша 93%-дан астам халық орталықтандырылған ауыз сумен қамтамасыз етілген. Қала халқының қамтылу деңгейі – 98,5%, Ауыл халқының қамтылу деңгейі – 90,1%. Алайда, әсіресе Қызылорда, Түркістан, Жамбыл облыстары сынды оңтүстік өңірлерде су тапшылығы әлі де өзекті. Шешім жолдары: Жерасты су қорын кешенді зерттеу, Су жүйелерін жаңғыртуға инвестиция тарту, Су үнемдеу технологияларын енгізу, Су сапасын автоматты бақылау жүйесін орнату, Қайта пайдаланылатын суды тұрмысқа бейімдеу, Тұщыландыру технологияларын дамыту. Ауыз сумен қамту тетіктерін дамыту — тек инфрақұрылым мәселесі ғана емес, халықтың денсаулығы, әлеуметтік тұрақтылық және елдің болашағы үшін маңызды іс. Қазақстанда соңғы жылдары бұл салада үлкен жетістіктер бар. Дегенмен, халықты 100% сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету үшін әлі де инвестиция, заманауи технология және ұқыпты су пайдалану мәдениеті қажет. Ауыз суды үнемдеу — адамзаттың ұрпақ алдындағы парызы. Ендеше, әр тамшы суды қадірлейік!» -деді ҚР Су ресурстары және ирригациялар министрі Нұржан Нұржігітов.
