Түркістан облысының ауыл шаруашылығы басқармасының “Тұран су” шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік коммуналдық кәсіпорынымен ауданға берілген техника арқылы канал тазалау жұмыстары жалғасуда. Аудандағы әрбір каналдың суландыру қуаттылығына және арнайы түзілген жоспарға сәйкес «Қапшағай» су қоймасынан ағын су босатылатын «Комсомол» каналын суару маусымына дайындау жұмыстары басталды. Түркістан облысының ауыл шаруашылығы басқармасының “Тұран су” шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік коммуналдық кәсіпорынымен ауданға берілген техника арқылы канал тазалау жұмыстары жалғасуда.
Ауыл шаруашылығы – халықтың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін маңызды сала. Қазақстанның кең даласы, қуаң әрі жартылай қуаң климаттық аймақтары үшін суармалы егіншілік – ауыл шаруашылығы өнімділігін арттырудың басты тетігі. Осы суармалы жүйенің өзегі – су жеткізетін каналдар. Суару каналдары – егістік алқаптарын, бау-бақшаларды, жеміс-жидек бақтарын және шабындықтарды сумен қамтамасыз ететін инженерлік инфрақұрылым. Алайда бұл каналдар уақыт өте келе лай, шөгінді, өсімдіктер мен қоқыстармен бітеліп, су өткізу қабілетін жоғалтады. Сондықтан каналдарды үнемі тазалау – ауыл шаруашылығының тұрақты дамуы мен суды үнемді пайдаланудың кепілі. Каналдардың ауыл шаруашылығындағы рөлі. Суару үшін су жеткізу. Каналдар арқылы егін далаларына қажетті мөлшерде су жеткізіледі. Суармалы жерлердің өнімділігі құрғақ егіншілікке қарағанда 2-3 есе жоғары. Мал шаруашылығын сумен қамту. Ауылдық елді мекендерде мал суаратын тоғандар мен науалар каналдар суынан толтырылады. Климатты жұмсарту. Суармалы алқаптарда топырақтың ылғалдығы жоғарылайды, микроклимат жақсарады. Шаң-тозаң азаяды, жердің экологиялық жағдайы оңалады. Экономикалық маңызы. Каналдардың дұрыс жұмысы – ауыл шаруашылығы шығындарын азайтады, өнім өзіндік құнын төмендетеді. Каналдардың ластану себептері. Каналдардың ластануына бірнеше фактор себеп болады: Табиғи шөгінділер – лай, құм, тұнба; Өсімдіктердің өсуі – қамыс, қоға, балдырлар; Қоқыс пен тұрмыстық қалдықтар; Ескіру және техникалық ақаулар – қабырғалары құлап, су ағымы бөгеледі. Мәселе: Ластанған каналдардың су өткізу қабілеті 30–50% төмендейді, судың шығыны артады, егістікке жетпейді. Каналдарды тазартудың маңызы. Су үнемдеу. Тазаланған каналмен су тез және жоғалтусыз ағады. Су ысырабы азаяды, әсіресе қуаңшылық жылдары өте маңызды. Өнімділікті арттыру. Егіс алқаптары уақтылы және жеткілікті суарылса, өнім көлемі артады. Каналдардың қызмет ету мерзімін ұзарту. Тұнба, шөп, қоқыстан тазартылған каналдар ұзақ қызмет етеді, қайта жөндеу шығыны азаяды. Экологиялық пайда. Балдыр, шөп өсімдіктерін тазарту су экожүйесін сақтайды. Шірінді заттардың шіруі, иістің шығуы, судағы зиянды бактериялардың көбеюі тежеледі. Су тасқынын болдырмау. Тазаланбаған каналдарда су бөгеліп, арнасынан асып, ауылдарды су басады. Канал тазалаудың негізгі әдістері. Механикалық тазалау. Экскаватор, драга, шнек техникасы пайдаланылады; Қатты тұнбаларды, шөп тамырын қазып алады. Гидромеханикалық тазалау. Су ағынымен немесе қысымды су шлангілерімен жуып тазарту; Канал қабырғасын зақымдамайды. Қолмен тазалау. Тар каналдарда жұмысшылар күрек, айырмен тазалайды; Қаржы аз қажет етеді, бірақ ауыр жұмыс. Химиялық әдіс. Балдыр мен су өсімдіктеріне қарсы арнайы препараттар пайдаланылады; Экологияға зиян келтірмеу үшін абай болу қажет. Қазақстандағы жағдай. Қазақстанда суармалы жер көлемі – шамамен 1,5–2 млн гектар. Соның ішінде: Оңтүстік Қазақстан (Түркістан облысы, Жамбыл облысы, Алматы облысы) – суару каналдары ең көп пайдаланылатын өңірлер; Ескі кеңестік жүйе каналдары 60-70 жыл бұрын салынған, қазір тозған; Каналдардың кей бөліктері шөгіндіге толып қалған. Мемлекет тарапынан АӨК-2025 Ұлттық жобасы, Су шаруашылығын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы аясында каналдарды жаңғырту жұмыстары жүргізілуде. Тазалықты сақтаудың ауыл тұрғындары үшін маңызы. Каналдар – ауылдың наны мен суы. Қоқыс тастаудан аулақ болу – азаматтық міндет. Шаруалар бірлесіп канал тазалығын сақтауға атсалысуы тиіс. Ауыл шаруашылығы каналдарын тазарту – ауылдың ғана емес, бүкіл елдің азық-түлік қауіпсіздігіне тікелей әсер ететін маңызды іс. Су – өмір көзі. Сондықтан каналдарды уақтылы тазалау, жөндеу, жаңғырту – өнімділікті арттырудың, суды үнемдеудің және табиғатты қорғаудың басты жолы. Болашақта канал тазалығы мен суармалы жүйелерді жаңғырту арқылы Қазақстанның ауыл шаруашылығы тек ішкі нарықты емес, сыртқы нарықты да сенімді қамтамасыз ете алатын деңгейге жетеді. Осы жолда әр азаматтың, әр шаруаның үлесі маңызды.
