Созақ аудандық сотында «Масс-Медиа туралы» Заңын түсіндіру тақырыбында семинар өтті

«Масс-Медиа туралы» Заңын түсіндіру тақырыбында семинар өткізілді. Семинарға Созақ аудандық прокуратурасының көмекшісі, полиция, сот қызметкерлері және журналист қатысты. Созақ аудандық сотының төрағасы А.С.Дәуренбеков семинарды ашық деп жариялап,онда қатысушыларға «Масс-медиа» заңы бойынша баяндама жасады. Баяндамада мемлекет басшысы 2024 жылдың 19 маусымында «Масс-медиа туралы» заңға қол қойғаны, аталмыш заңда журналистер үшін қосымша құқықтық кепілдіктер белгіленгенін,«Журналистің ерекше мәртебесі» деген ұғым енгізілгенін. Яғни, журналистің құқықтары мен бостандықтарының қорғалуын, олардың ақпарат іздеу, сұрату, алу және тарату кезіндегі, сондай-ақ «Масс-медиа туралы» Заңда белгіленген өзге де ерекше құқықтарын журналист мәртебесі деп түсіну керектігіне тоқталды. Сонымен қатар, шындыққа сәйкес келмейтін және азаматтардың ар-намысына, қадір-қасиетіне және іскерлік беделіне нұқсан келтіретін мәліметтерді теріске шығару туралы БАҚ-қа талап қою мерзімі бұқаралық ақпарат құралдарында мәліметтер жарияланған күннен бастап 1 жыл деп белгіленгені, БАҚ-тың сұратуларын қарау мерзімі 7 жұмыс күнінен 5 жұмыс күніне дейін қысқартылғанын атап өтті. Семинарға қатысушылар өзара пікір алмасты.
Масс-медиа (қоғамдық ақпарат құралдары) – ақпаратты жинау, өңдеу, сақтау және тарату қызметімен айналысатын ұйымдар мен жүйелердің жиынтығы. Масс-медиа халыққа ақпарат, білім, пікірлер мен ойындар жеткізудің негізгі құралдары болып табылады. Масс-медиа әр түрлі формада: баспа, электронды және цифрлық түрлерде ұсынылады. Масс-медиа түрлері: Баспасөз: Газеттар: күнделікті, апталық, айлық. Журналдар: әртүрлі тақырыптарға арналған. Буклеттер мен брошюралар: қысқа ақпараттар мен жарнама. Телевидение: Ақпараттық бағдарламалар: жаңалықтар, ток-шоулар. Әлеуметтік, мәдени, спорттық бағдарламалар. Документалдық және көркем фильмдер. Радио: Ақпараттық хабарлар, музыкалық бағдарламалар. Тақырыптық хабарлар мен ток-шоулар. Интернет: Жаңалық сайттары, блогтар, әлеуметтік желілер. Подкасттар, вебинарлар, онлайн-басылымдар. Видеоблогтар мен YouTube арналары. Масс-медиа функциялары: Ақпарат беру: Халықты маңызды оқиғалар мен жаңалықтармен таныстыру. Білім беру: Білім деңгейін көтеру, түрлі тақырыптар бойынша ақпарат беру. Көңіл көтеру: Қоғамдық өмірді байыту, мәдениетті насихаттау.
Пікір қалыптастыру: Қоғамдағы пікірлер мен талқылауларды қозғау. Сенім мен бақылау: Мемлекеттік органдар мен ұйымдардың әрекеттеріне бақылау жасап, қоғамдық пікірді қалыптастыру.Масс-медиа және құқық: Масс-медиа қоғамның ақпараттандырушы механизмі ретінде ерекше маңызға ие. Олар: Азаматтардың құқықтарын қорғау: Масс-медиа құқық бұзушылықтар, әлеуметтік мәселелер, сыбайлас жемқорлық туралы ақпаратты жариялап, қоғамды ағартуға көмектеседі. Сенім мен жауапкершілік: Масс-медиа ұйымдары ақпараттың дәлдігі мен сенімділігін қамтамасыз етуі тиіс, бұл олардың қоғамдағы жауапкершілігін арттырады. Баспасөз бостандығы: Демократиялық қоғамда масс-медиа бостандығы – азаматтардың құқықтарын қорғаудың, пікір алуандығының негізі. Заманауи масс-медиа: Соңғы жылдары цифрлық технологиялардың дамуы масс-медиа саласында үлкен өзгерістерді алып келді. Интернеттің пайда болуы мен әлеуметтік желілердің белсенділігі жаңа ақпараттық орта мен пікірталастарды туғызды. Бұл ақпараттың жылдам таралуын қамтамасыз етіп, қоғамдық пікірді қалыптастыруда жаңа мүмкіндіктер ашты. Бірақ сонымен қатар, фейк ақпарат, манипуляциялар және дезинформация мәселелері де туындады. Сондықтан масс-медиа саласында заңнама мен этикалық стандарттарды сақтау, ақпараттың сапасы мен сенімділігін қамтамасыз ету өте маңызды.
Масс-медиа саласындағы заңнама мен этикалық стандарттар – журналистика мен ақпарат құралдарының қызметін реттейтін нормалар мен принциптер. Олар ақпаратты тарату барысында құқықтық, моральдық және этикалық талаптарды қамтамасыз ету мақсатында әзірленген. Масс-медиа саласындағы заңнама. Конституция: Қазақстан Республикасының Конституциясында азаматтардың ақпарат алу құқығы, сөз бостандығы, баспасөз бостандығы туралы құқықтар мен міндеттер белгіленген. Ақпарат туралы заң: 2015 жылы қабылданған “Ақпарат туралы” Заң ақпараттың қолжетімділігі, жариялылығы, мемлекеттік органдардың ақпаратты жариялауы мен азаматтардың ақпарат алу құқықтарын қорғауды реттейді. Баспасөз туралы заң: Баспасөз бостандығын, баспа басылымдарының қызметін, олардың құқықтары мен міндеттерін, сондай-ақ оларды қорғау мен жауапкершілікті айқындайтын нормативтік актілер. Авторлық құқық туралы заң: Ақпаратты, мақалаларды, суреттер мен басқа да шығармаларды қорғау, авторлық құқықты бұзушылықтарға қарсы шараларды қарастырады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнама: Масс-медиа қызметкерлерінің сыбайлас жемқорлықпен күресуге және оның алдын алуға арналған нормаларды реттейді. Этикалық стандарттар. Дәлдік және объективтілік: Масс-медиа ұйымдары ақпаратты тексеріп, шындыққа сәйкес келетін мәліметтерді жариялауға міндетті. Журналистер ақпарат көздерін ашып көрсетуі тиіс. Бейтараптық: Масс-медиа өз пікірін жариялаған кезде бейтараптықты сақтауы тиіс, яғни барлық тараптарға тең дәрежеде мүмкіндік беруі керек. Жеке өмірді қорғау: Журналистер жеке өмір мен отбасылық құпияларды бұзбауы, адамдардың құқықтарын құрметтеуі қажет. Жауапкершілік: Масс-медиа ұйымдары мен журналистер жариялаған ақпараттың салдарына жауап береді. Бұл ақпараттың қоғамға әсерін, жеке адамдарға зиян келтіруі мүмкін екенін ескеру керек. Сенімділік: Ақпараттық ресурстар өздерінің қызметтерінде этикалық принциптерді сақтауы, аудитория алдында сенімді болу үшін ашықтықты қамтамасыз етуі тиіс. Сыбайлас жемқорлықтан аулақ болу: Масс-медиа қызметкерлері сыбайлас жемқорлықтың кез келген түрінен аулақ болуға, мемлекеттік және жеке мүдделерді шатыстырмауға міндетті. Масс-медиа саласында заңнама мен этикалық стандарттардың маңызы
Ақпараттың сапасы: Заңнама мен этикалық стандарттар ақпараттың сапасын қамтамасыз етуге, манипуляцияларға, фейк ақпаратқа қарсы тұруға көмектеседі. Қоғамдық сенімділік: Масс-медиа саласындағы этикалық стандарттар халықтың ақпарат құралдарына деген сенімін арттырады, қоғамдағы тұрақтылықты нығайтады. Демократиялық құндылықтар: Заңдар мен этикалық нормалар демократиялық қоғамның негіздерін сақтап, ақпарат алудағы теңдікті қамтамасыз етеді. Масс-медиа саласында заңнама мен этикалық стандарттардың тиімді орындалуы – қоғамдық ақпарат құралдарының қызметін жоғары деңгейде қамтамасыз етіп, азаматтардың құқықтарын қорғаудың кепілі.
Қазақстан Республикасының «Масс-медиа туралы» Заңы – ақпараттық кеңістікте масс-медиа құралдарының қызметін реттейтін құқықтық акт. Бұл заң ақпараттың еркіндігін, сөз бостандығын және журналистік қызметтің нормаларын белгілейді, сондай-ақ мемлекет пен қоғамның ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында әзірленген. Заңның негізгі аспектілері: Ақпараттың еркіндігі: Заң ақпарат алу, тарату және жариялау құқығын реттейді. Азаматтар мен ұйымдардың ақпаратты алуға және таратуға құқығы бар. Масс-медиа құралдарының түрлері: Баспасөз: газеттер, журналдар, ақпараттық бюллетеньдер. Электронды медиа: теледидар, радио, интернет-сайттар. Цифрлық медиа: әлеуметтік желілер мен онлайн платформалар.
Журналистердің құқықтары мен міндеттері: Заң журналистердің ақпарат алу, тарату және өз пікірін білдіру құқықтарын қамтамасыз етеді. Журналистердің міндеттері арасында ақпаратты дәл, объективті және этикалық нормаларға сәйкес жариялау, қоғамдық мүддеге сай жұмыс жасау бар. Мемлекеттік бақылау: Заң мемлекеттік органдардың масс-медиа қызметін бақылауын, сонымен қатар заңға сәйкес келмейтін ақпаратты жариялаған жағдайда жауапкершілікті анықтайды. Ақпараттық қауіпсіздік: Заңда ақпараттық қауіпсіздік шаралары мен мемлекеттік органдардың ақпараттық саясатты жүзеге асыруы жөніндегі талаптар қарастырылады. Бұл заң мемлекетаралық және халықаралық деңгейде ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін маңызды. Санкт-Петербург конвенциясы: Заң халықаралық стандарттарға сәйкес келетін ақпараттық құқықтар мен бостандықтарды сақтау үшін мемлекетаралық ынтымақтастықты қамтиды. Этикалық нормалар: Заңда журналистикадағы этикалық стандарттар мен кодекстерге сілтеме жасалады. Журналистер мен масс-медиа қызметкерлері этикалық нормаларды сақтау, азаматтардың жеке өміріне құрметпен қарау, арандатушылық ақпаратты жарияламау міндетті. Жауапкершілік: Заң бұзушылықтар үшін жауапкершілікті белгілейді. Масс-медиа қызметкерлері заңды бұзған жағдайда, олар әкімшілік, азаматтық немесе қылмыстық жауапкершілікке тартылуы мүмкін. Масс-медиа туралы Заңның маңызы
Ақпараттың қолжетімділігі: Заң азаматтарға ақпарат алуға мүмкіндік береді, бұл демократиялық қоғамның негізін қалайды. Сөз бостандығы: Масс-медиа бостандығын қорғау арқылы пікір алуандығын дамытуға ықпал етеді. Мемлекеттік және қоғамдық мүдделерді қорғау: Заң ақпараттық қауіпсіздікті сақтау мен қоғамда құқықтық тәртіпті нығайту үшін маңызды. Қазақстан Республикасының «Масс-медиа туралы» Заңы масс-медиа саласындағы қызметті реттеп, журналистер мен ақпарат құралдарының құқықтары мен міндеттерін айқындау арқылы қоғамдағы ақпараттық диалогты дамытуға ықпал етеді.
Журналист этикасы мен құқықтары – журналистердің қызметінде сөз бостандығы мен ақпараттың сапасын қамтамасыз ету үшін қажетті моральдық және құқықтық нормалар. Журналистер қоғамның ақпарат алу құқығын қорғаушы ретінде ерекше рөл атқарады, сондықтан олардың этикалық нормалары мен құқықтары өте маңызды. Журналист этикасы. Журналист этикасы – ақпараттық қызметтің моральдық принциптері мен стандарттары. Ол журналистердің әрекеттерін, кәсіби міндеттерін, қоғамдық жауапкершіліктерін және этикалық нормаларын белгілейді. Журналист этикасының негізгі принциптері: Дәлдік: Журналистер ақпаратты жариялағанда оның дұрыстығын тексеруге, шындыққа сай келуіне және фактілерді анық көрсетуге міндетті. Объективтілік: Журналистер жарияланымдарында бейтараптықты сақтау, барлық тараптарды тең дәрежеде көрсетуі тиіс. Олардың жеке пікірлері фактілерден ажыратылуы керек. Этика және адалдық: Журналистер қоғам мүддесін қорғап, этикалық нормаларды сақтауы тиіс. Олар арандатушылық әрекеттерден, жала жабудан, жалған ақпарат беруден аулақ болуы қажет. Жеке өмірді қорғау: Журналистер жеке адамдардың жеке өміріне құрметпен қарауы керек. Ақпарат алу барысында адамдардың құқықтары мен сезімдерін ескеру қажет. Сенімділік: Журналистер өз аудиториясының сенімін сақтау үшін ашық, әділ және этикалық стандарттарға сай жұмыс істеуі тиіс. Сыбайлас жемқорлықтан аулақ болу: Журналистер кез келген түрдегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұруы, пара алудан, сыйлықтардан және артықшылықтардан бас тартуы тиіс. Журналист құқықтары
Журналистердің құқықтары – олардың кәсіби қызметін жүзеге асыруда қолданыстағы заңдармен және халықаралық стандарттармен қорғалатын құқықтар. Журналистердің негізгі құқықтары: Сөз бостандығы: Журналистер өз пікірлерін білдіруге, ақпарат таратуға және қоғамдық мәселелерге қатысты өз көзқарастарын ашық түрде жариялауға құқылы. Ақпарат алу құқығы: Журналистер мемлекеттік және жеке ұйымдардан ақпарат алуға, дереккөздермен қарым-қатынас жасауға, қоғамдық пікірлерді зерттеуге құқылы. Жеке өмірді сақтау: Журналистер жеке ақпараттарды қорғау құқығына ие, яғни олардың жеке өмірі, отбасылық жағдайы мен жеке мәліметтері қорғауға алынады. Профессиялық қорғау: Журналистер кәсіби қызметі барысында қандай да бір қысымға, цензураға, қудалауға немесе қауіп-қатерге ұшыраса, заңмен қорғалады. Журналистік құпия: Журналистер ақпарат көздерін қорғауға, яғни анонимді дереккөздердің мәліметтерін жарияламауға құқықтары бар. Жауапкершілікті шектеу: Журналистер, егер олар заңды нормаларды сақтаса, жариялаған ақпараттары үшін жауапкершіліктен қорғалуы тиіс. Журналист этикасы мен құқықтарының маңызы. Ақпараттың сапасы: Этикалық нормалар мен құқықтар журналистердің қоғамға сапалы, дәл әрі объективті ақпарат ұсынуына ықпал етеді. Қоғамдық сенімділік: Журналистердің этикалық стандарттарға сай қызмет етуі олардың аудиториямен сенімді қарым-қатынас орнатуына көмектеседі. Демократия мен пікір алуандығы: Сөз бостандығы мен журналистік құқықтарды қорғау демократиялық қоғамның негіздерін нығайтады, халықтың ақпарат алуға, пікір білдіруге және қоғамдық мәселелерге қатысуына мүмкіндік береді. Журналист этикасы мен құқықтарын сақтау – ақпараттық ортадағы жауапты және кәсіби қызметтің негізі.
Қазақстан Республикасында бұқаралық ақпарат құралдарын (БАҚ) реттейтін негізгі құқықтық акт – «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» Заң. Бұл заң БАҚ-тың қызметін ұйымдастыру, олардың құқықтары мен міндеттері, ақпараттық қауіпсіздік және БАҚ-тың әлеуметтік жауапкершілігін қамтамасыз ету мақсатында қабылданған. Заңның негізгі мазмұны: Ақпаратқа қол жеткізу: Заңда азаматтардың ақпарат алу құқықтары, БАҚ-тың ақпаратты жинау және жариялау құқықтары анықталған. Бұл БАҚ-қа ақпаратқа еркін қол жеткізу және қоғамды ақпараттандыру міндеті жүктеледі. БАҚ түрлері: Баспа БАҚ: газеттер, журналдар. Электронды БАҚ: телевизия, радио. Интернет БАҚ: онлайн басылымдар, сайттар, әлеуметтік желілер. Журналистердің құқықтары мен міндеттері: Заң журналистердің кәсіби құқықтарын қорғау, сондай-ақ олардың міндеттерін, этикалық нормаларын және ақпараттың дәлдігіне жауапкершілігін анықтайды. Ақпараттық қауіпсіздік: Заңда ақпараттық қауіпсіздік шаралары, БАҚ-тың мемлекет пен қоғам алдындағы жауапкершілігі қарастырылған. БАҚ террористік, экстремистік және құқық бұзушылыққа қарсы ақпаратты таратуға қатысты шектеулерді сақтау керек. Сенімділік және ашықтық: БАҚ-тың қоғамдық сенімділігін арттыру үшін, олар өз қызметінде ашықтықты, дереккөздердің анонимділігін сақтау және ақпараттың объективтілігін қамтамасыз ету міндетті. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-шаралар: Заң БАҚ-ты сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте маңызды құрал ретінде қарастырады. БАҚ-тың мемлекеттік органдар мен қоғамдық институттардың қызметін бақылау рөлі айқындалады. Заң бұзушылықтар: Заң бұзған жағдайда БАҚ-тың, журналистердің және басқа да қатысушылардың жауапкершілігі, яғни әкімшілік, азаматтық және қылмыстық жауапкершілік шаралары белгіленеді. Заңның маңызы. Ақпараттың қолжетімділігі: Заң ақпараттың ашықтығын, қолжетімділігін және БАҚ-тың қоғам алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді. Сөз бостандығы: БАҚ бостандығы демократиялық қоғамның негізін нығайтады, пікір алуандығын қолдайды. Қоғамдық бақылау: БАҚ мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызметіне қоғамдық бақылау жасауды қамтамасыз етеді, құқық бұзушылықтарды, сыбайлас жемқорлықты жария етеді. Қазақстан Республикасының «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» Заңы БАҚ-тың қоғамдағы рөлін айқындайды, журналистер мен медиа қызметкерлерінің құқықтары мен міндеттерін белгілейді, сондай-ақ қоғамдық мүдде мен ақпараттық қауіпсіздікті сақтау мақсатында негізделеді.
Журналистің міндеттері – ақпаратты жинау, өңдеу және тарату процесінде қоғамға, аудиторияға және ақпарат көздеріне қатысты жауапкершіліктер мен міндеттерді қамтиды. Журналистің кәсіби қызметі қоғамдық мүддеге бағытталғандықтан, оның міндеттері этикалық, заңдық және кәсіби нормалармен анықталады. Журналистің негізгі міндеттері: Ақпараттың дәлдігі мен шыншылдығын қамтамасыз ету: Журналист әр ақпаратты тексеріп, оның дәлдігін растауы қажет. Бұл фактілерді, дереккөздерді және мәліметтерді мұқият зерттеуді қамтиды.Объективтілік пен бейтараптықты сақтау: Журналистер жариялаған ақпаратта объективті болуға, әртүрлі пікірлерді және позицияларды тең дәрежеде көрсетуге міндетті.
Этикалық нормаларды сақтау: Журналист қоғамдық жауапкершілікті түсінуі, жеке адамдардың құқықтары мен сезімдерін құрметтеуі, жала жаппау және арандатушылық ақпараттан аулақ болуы тиіс. Қоғамдық мүдде: Журналист қоғамдық мүдде мен азаматтардың құқықтарын қорғау мақсатында жұмыс жасауы керек. Ақпараттың халық үшін маңызы мен салдарын ескеру қажет. Жеке өмірді қорғау: Журналист жеке адамдардың өміріне, отбасына қатысты ақпараттарды жарияламас бұрын, олардың құқықтарын және жеке өмірін қорғауы тиіс. Ақпаратты ашық және жария ету: Журналистер қоғамдық маңызы бар мәселелерді, сыбайлас жемқорлықты және құқық бұзушылықтарды жариялап, қоғамды ақпараттандыруға міндетті. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес: Журналистер сыбайлас жемқорлық әрекеттерін зерттеп, ашық жариялау арқылы қоғамды осы мәселе бойынша хабардар етуі тиіс. Дереккөздерді қорғау: Журналист дереккөздердің анонимділігін сақтауға, оларды қорғауға міндетті, егер олар жариялау үшін рұқсат бермесе.
Білім мен біліктілікті арттыру: Журналист кәсіби біліктілігін арттырып, жаңа ақпараттық технологиялар мен журналистиканың дамуын зерттеп, кәсіби білімін жаңартып отыруы тиіс. Техникалық құралдарды тиімді пайдалану: Заманауи ақпараттық технологияларды (мысалы, интернет, әлеуметтік желілер) қолдана отырып, ақпаратты жинау мен таратуда тиімді және жаңашыл әдістерді пайдалануы керек. Журналистің міндеттерінің маңызы
Ақпараттың сапасы: Журналистің міндеттерін орындауы ақпараттың сапасын, дәлдігін және объективтілігін арттырады. Қоғамдық сенім: Журналистер этикалық нормаларды сақтағанда, қоғамның ақпарат құралдарына деген сенімін нығайтады. Демократия мен пікір алуандығы: Журналистиканың міндеттері қоғамда пікір алуандығын, ашықтықты және демократиялық принциптерді қолдауға ықпал етеді. Журналистің міндеттері – оның кәсіби жауапкершілігі мен қоғам алдындағы рөліне сәйкес, ақпараттық ортадағы әділеттілік пен сапаны қамтамасыз етуге бағытталған.