Түркістан қаласы М.Шоқай атындағы жалпы орта мектебінде “Жастар арасындағы алаяқтық және құқықбұзушылық,қаржы пирамидасына қарсы күрестің, вандализмнің, алдын алу” бойынша ақпараттық-насихаттық топтың кездесуі өтті. Жиналысқа қатысқандар: Ішкі саясат бөлімі “Жастар ресурстық орталығы” КММ-нің инспектор маманы-Салтанат Ержанқызы, Түркістан ҚПБ ЖПҚ ЮПТ учаскелік полиция инспекторы полиция капитаны Жаханұлы Берік
Түркістан ҚПБ ЖПҚ учаскелік полиция инспекторы полиция аға лейтенанты
Шалабаев Аманжол, Директордың тәрбие іс жөнінде орынбасары Рысбеков Ерлан.
«Интернеттегі алаяқтық – алаяқтықтың бір түрі, ақпараттық жүйені пайдалана отырып жасалған, оның ішінде интернетте орналасқан қолданбалардың барлық түрлері. Мұндай қылмыстарды ашудың қиындығы жәбірленушілер қылмыскерлерді көзбе-көз көрмейді, тек интернет кеңістігінде сөйлеседі. Әдетте, жалған телефон нөмірі пайдаланылады немесе IP мекенжайы үнемі өзгеріп отырады. Алаяқтық жасау әдістері әртүрлі, олардың негізгілерінің үш түрге бөлуге болады. Бірінші түрі: алаяқ қоңырау шалады, банктердің бірінің қауіпсіздік қызметкері болып көрінеді (банк менеджері, банк қызметкері), құқық қорғау органының қызметкері және әңгімелесушіге хабарлайды, онда не бар алаяқтар алған несие (несиеге өтініш береді және т.б.) немесе басқа ақпаратты қамтамасыз етуді (депозиттер бойынша пайыздық мөлшерлеме өсті және т.б.), жеке мәліметтерді, банк картасының мәліметтерін айтуды сұрайды, SMS құпия сөздері немесе ұялы телефоныңызға қашықтан қол жеткізу бағдарламаларын жүктеп алуыңызды өтінеді. Осы ақпаратты тасымалдағаннан кейін немесе құпия сөзді тасымалдау арқылы қашықтан қол жеткізу бағдарламаларын жүктеп алғаннан кейін, жәбірленушіге несиелер беріледі, карточкалық шоттардан қаражат есептен шығарылады. Қашықтағы бағдарламалар әртүрлі, олардың бірі «Anydesk», белсендіру арқылы қылмыскер сіздің құрылғыңызға толық қол жеткізе алады. Сондықтан, ешқашан: – SMS кодтары мен құпия сөздерді ешкімге ашпаңыз, тіпті банк қызметкерінеде; – Жеке ақпаратты және жеке деректерді үшінші тұлғалармен бөліспеңіз (карта нөмірі, көшірмелері және жеке куәлік нөмірі); – Алдын ала төлем жасамаңыз (тауарларды немесе қызметтерді алғаннан кейін төлеуге келісуге тырысыңыз). Прокуратура банктен қандай да бір ақпарат беру туралы өтінішпен қоңырау шалсаңыз, әңгімені үзіп, банктердің ресми қысқа нөміріне өзіңіз қоңырау шалуды немесе банк бөлімшесіне хабарласуды ұсынады. Тағы бір жағдайда қылмыскерлер кездейсоқ нөмірлерге компанияның түрлі акцияларындағы ұтыстар туралы СМС хабарламалар жіберіп, жүлдені алу үшін хабарласуды сұраған. Ал абонент қайта хабарласқанда, «К» азаматшасы сыйлықты алуға кепілдік беру үшін телефонының теңгерімін толтыруды ұсынған. Есептік жазбаны толтырғаннан кейін алаяқ абоненттің нөмірін ажыратты.
Екінші: Интернетте алаяқтар әртүрлі сенімсіз ақпаратты жариялайды, оның ішінде белгілі қазақстандық корпорациялардың акцияларын сатуы, жеңілдетілген бағамен автомобильдер немесе оларға қосалқы бөлшектер сату, сатып алынған тауарларды қолма-қол ақшаға айналдыру, брокерлік фирмалар арқылы акцияларды сатып алу және сату мүмкіндігі және т.б. Жәбірленуші оны көру арқылы параққа кіреді, байланысқа сұрау қалдырады. Осыдан кейін алаяқтар байланысқа түсіп, брокерлік қызмет арқылы кірісті арттыруды ұсынады (қор биржасында сауда жасау және т.б.). Бұл жағдайда жәбірленуші өз бетінше несие ресімдейді немесе өз жинақтарын шоттарынан алып, алаяқтарға ақша аударады.
Үшінші: әлеуметтік желілерде, интернет кеңістігінде (ОLХ, Krisha.kz, Kolesa.kz, инстаграмм, телеграмм және т.б.) тауарларды өткізу туралы жалған ақпарат орналастырылса, қызметтердің өнімділігі, ал сенімділік үшін белгілі бір интернет-дүкеннің бар екендігі туралы қиял жасалады, басқа жалған сатып алушылардың пікірлерін және олармен хат алмасуды көрсету арқылы. Бұл жағдайда жәбірленушінің өзі байланыс орнатады, өнімді немесе қызметті сатып алады, шабуылдаушыларға ақша аударады. Содан кейін жеткізу бойынша ұзақ келіссөздер болады. Алаяқтар тауарды жеткізуге немесе ақшаны қайтаруға уәде береді, бірақ із-түзсіз жоғалады. Мысалы, азамат «М» еліміздің әртүрлі қалаларында жоқ пәтерлерді жалға алу туралы «OLX» сайтында хабарландырулар орналастырды. Қоңыраулардан кейін ол «клиенттерден» теңгерімді немесе электронды әмиянды толтыру арқылы аванстық төлемді аударуды сұрады. Кейіннен қаражат теңгерімнен электронды әмиянға аударылды, содан кейін олар әдеттегідей банкоматтан алынды. Бұл жолдардың бірі ғана. Пәтерлерді жалға берудің орнына кез келген тауарлар мен қызметтер болуы мүмкін, сондықтан бейтаныс «сатушы» аванстық төлемді немесе толық соманы аударуды сұраса, онда бұл алаяқ болуы мүмкін.
Интернет-алаяқтық жаһандық мәселе айналып отыр. Ақпараттық сауаттылықты дамыту және сақтық шараларын қолдану арқылы ғана біз өзімізді және жеке деректерімізді алаяқтардың ықпалынан қорғай аламыз.
Интернеттегі алаяқтық Қазақстанда үлкен қауіп болып табылады, бірақ дұрыс сақтық шаралары мен ақпараттандыру шаралары арқылы сіз өзіңізді және қаржылық мүдделеріңізді қорғай аласыз. Жеке ақпаратты беру кезінде сақтық, сенімді антивирустық бағдарламалық құралды пайдалану желідегі алаяқтықты болдырмаудың негізгі факторлары болып табылады. Бұл мәселемен күресуде білім мен хабардарлық та маңызды рөл атқарады.
Сол сияқты, Ұлттық Банктің kazcoins.nationalbank.kz интернет-дүкенінің сатып алушыларына сатып алынатын коллекциялық монеталар санына қойылған шектеулерді айналып өту үшін арнайы бағдарламалық қамтамасыз етуді сатып алуды ұсынатын алаяқтардың белсендірілгені туралы ескертеді. Осылайша, мессенджерлерде және әлеуметтік желілерде Қазақстан нумизматтарының тақырыптық топтарындағы алаяқтар Ұлттық банк интернет-дүкенінің қоржынына коллекциялық монеталарды автоматты түрде қосатын «ассистенттік бағдарламаға» бір реттік кіруді ақылы түрде (кез келген мөлшерде) ұсынады. Жоғарыда айтылғандарға байланысты Ұлттық Банк сақ болуды, интернет-дүкенімен жұмыс істеу үшін күмәнді бағдарламалық қамтамасыз етуді сатып алмауды немесе қолданбауды сұрайды. Сонымен қатар, сатып алынған монеталардың санына шектеуді Ұлттық Банк әрбір транзакция бойынша тексеретінін хабарлайды, бұл монеталарды, тіпті егер олар монеталар қоржынына сәтті қосылған болса да, белгіленген лимиттен асырып сату мүмкін еместігін білдіреді.
Интернет-алаяқтық көптеген елдерде, соның ішінде Қазақстанда да кездесетін күрделі мәселе. Интернеттегі алаяқтық түрлеріне фишинг, картамен алаяқтық, кибер бопсалау және т.б. жатады. Алаяқтар жалған электрондық пошталарды, веб-сайттарды және әлеуметтік желілерді қолданатын сенімді ұйымдар мен жеке тұлғалар ретінде көрінеді. Қазақстанда қаржылық алаяқтық пен киберқылмыспен байланысты мыңдаған интернет-алаяқтық фактілері тіркеліп жатыр. Дегенмен, көптеген алаяқтық жағдайлары тиісті орындарға хабарланбайды, сондықтан нақты сандар одан да көп болуы мүмкін. Өзіңізді онлайн алаяқтықтан қорғау үшін жеке ақпаратты беру кезінде абай болу, күдікті электрондық пошталар мен сілтемелерді ашпау, сенімді антивирустық бағдарламалық құралды пайдалану және қаржылық транзакцияларыңызды жүйелі түрде тексеру маңызды. Білім және алаяқтық туралы хабардар болу да онлайн алаяқтардан қорғауда маңызды рөл атқарады.
Алаяқтық дегеніміз – ерте заманнан бері адамзат баласымен бірге жасап келе жатқан қылмыстардың түрі. Ол қоғамның жағдайына байланысты түрленіп, дамып, жаңа сипатта көрініс беріп жатады. Алаяқтықтың бүгінгі таңдағы жаңа бір сипаты – ақпараттық технологиялардың дамуына байланысты өмірге келген интернет алаяқтық болып отыр және оның түрлері де күн өткен сайын кең таралып, көбейіп келеді. Интернет алаяқтық деп – ақпараттық жүйені пайдалану арқылы бөтеннің мүлкін жымқыру, алдау немесе сенімін теріс пайдалану жолымен бөтен мүлікке құқықты иемденуді айтамыз. Яғни бұл жерде қылмыскер компьютер, смартфон, планшет секілді заманауи құралдардың көмегімен интернет арқылы адамдарды алдап-арбап, олардан ақша бопсалау, мүлкін жымқыру секілді жымысқы әрекеттерге барады. Бүгінде интернет алаяқтықтың ауқымы кеңейіп, әртүрлі интернет ресурстары мен әлеуметтік желілерді пайдалана отырып алаяқтардың арбауына түскен алданушылар саны күн санап өсуде. Өткен жылы Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы таратқан мәліметтерге қарағанда, қазіргі күні алаяқтық қылмыстардың көбі интернет арқылы жасалатын болыпты. Ғылыми тілде мұны «Ақпараттық жүйені пайдаланып жасалатын алаяқтық» деп атайды. Бүгінде халықтың көбі, әсіресе оң-солын танып үлгермеген жастар интернетке жіпсіз байланғанын ескерсек, алаяқтардың да сол ауылды торуылдайтыны түсінікті жайт.
Ішкі істер министрлігі ұсынған статистика бойынша ағымдағы жылы елімізде 4,5 мың интернет алаяқтық жасалған. Еліміздің банктері мен байланыс операторлары алаяқтықтың жаңа түрі туралы мәлімдеме жасап отырады. Интернет алаяқтар қазір елдің ақшасын интернет-мессенджерлер арқылы үптеп кетуге тырысады екен. Қаржы жобаларын ұсынып, өзін брокермін деп таныстыратын алаяқтар да қаптап кеткен. Қазіргі кезде инвестициялық жобаларға қатысты алаяқтық жиілеген. Азаматтар жинаған ақшаларын қаржы жобаларына саламыз деп сан соғып жатады. Одан өзге әлі алмаған тауарына немесе қызметке ақша жіберіп, алданып жатады», – деді Түркістан ҚПБ ЖПҚ ЮПТ учаскелік полиция инспекторы полиция капитаны Берік Жаханұлы.
