Созақ аудандық Прокуратура, Төтенше жағдайлар бөлімі мен Ішкі істер қызметкерлері аудан орталығындағы бірқатар білім ошақтарында балаларға тұрмыстағы өрт қауіпсіздігі және жазғы кезеңде судағы қауіпсіздік ережелерін түсіндіру мақсатында жиын өткізді. Арнайы дайындалған видео роликтер көрсетіліп, қауіпсіздік шараларын кең көлемде түсіндіріп өтті.
Мамандардың айтуынша, Өрт қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету адамдардың өмiрi мен денсаулығын, меншiктi, ұлттық байлық пен қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi мемлекеттiк қызметтiң ажырамас бөлiгi болып табылады. Өрт- тілсіз жау. Өрттің қай жерде және қашан шығуын болжау мүмкін емес. Ол кез келген уақытта қауіпсіздік және техникалық ережелерді сақтамаған кезде болып тұратын жайт. Оны болжау да, дәл айту да мүмкін емес. Өртке байланысты негізгі, әрі қысқаша мағлұматтар өрт – адамдардың өмірі мен денсаулығына, қоғам мен мемлекеттің мүдделеріне зиян, материалдық залал келтіретін бақылаусыз жану; Ерікті өрт сөндіруші – өрттің алдын алу және (немесе) сөндіру жөніндегі қызметке ерікті негізде (еңбек шартын жасаспай) тікелей қатысатын азамат;өртке қарсы ерікті құралымдар – азаматтардың елді мекендерде және ұйымдарда өрттің алдын алу мен оны сөндіруді ұйымдастыруға қатысу нысаны; Өртке қарсы қызмет – белгіленген тәртіппен құрылған басқару органдарының, өрт сөндіру органының және оның облыстардағы (республикалық маңызы бар қаладағы, астанадағы) филиалдарының күштері мен құралдарының, соның ішінде өрттің алдын алу мен оны сөндіруді ұйымдастыруға, олармен байланысты бірінші кезектегі авариялық – құтқару жұмыстарын жүргізуге арналған өртке қарсы құрылымдардың жиынтығы.
Өрт қауіпсіздігі – бұл өрт болу мүмкіндігін болдырмау және оның пайда болған кезінде адамдарға, құрылыс және материалдық құндылықтарға өрттің қауіпті факторларының жағымсыз әсерлерін жою үшін қажетті шараларды қолдану болып саналады. Өрт қауіпсіздігі өрттің алдын алу шаралары мен және белсенді өрт қорғанысымен қамтамасыз етіледі. Өрттің алдын алу болып өртті болдырмау немесе оның салдарын азайтуға бағытталған іс-шаралардың кешені саналады. Белсенді өрт қорғанысы – бұл өрт немесе жарылысқа қауіпті жағдайларымен белсенді күресуді қамтамасыз ету шаралары. Егер Сізде немесе көршілеріңізде өрт орын алған болса, өртке қарсы қызметті шақырыңыз. Диспетчерге келесі ақпаратты хабарлауға дайын болыңыз:
нақты мекенжайы (көше атауы, үй нөмірі, кіреберіс, қабат);
өрт ошағының орны (пәтер, дәліз, жертөле, шатыр); егер жағдай мен уақыт мүмкіндік берсе, кім қоңырау шалып жатқанын, телефон нөмірін атаңыз және диспетчердің сұрақтарына жауап беріңіз; егер жараланғандар мен зардап шеккендер болса, олардың саны мен алған жарақаттарының сипатын атаңыз; қажет болған жағдайда жол және кіреберіс нұсқаларын түсіндіріңіз. Газды жабыңыз. Бөлмені токтан ажыратыңыз. Түтін басқан бөлмелерден адамдарды көшеге шығарыңыз.
Терезелер мен есіктерді жабыңыз. Өрттің таралуы туралы көршілерге хабарлаңыз. Әрекеттер дүрбелең тудырмауы керек. Адамдарды бөлмеден шығарып, ықтимал эвакуациялау туралы ескерту қажет. Егер кіреберісте автоматты өрт қауіпсіздігі жүйесі орнатылған болса, үйдің барлық тұрғындарын хабардар етуді жылдамдату үшін оның іске қосылуын қамтамасыз етіңіз. Егер жану ауқымы отты өз бетінше жеңуге мүмкіндік берсе, өртті өз күшіңізбен сөндіруге әрекет жасай аласыз. Ол үшін қол жетімді өрт сөндіру құралдарын: өрт сөндіргіштерді, өрт крандарын, су құбырынан алынған суды, мақта көрпені пайдалану қажет.
Тұрмыстық электр аспаптары жанған кезде ашаны розеткадан шығарып, оны тоқтан ажырату керек. Егер мұны қауіпсіз ету мүмкін болмаса, Сіз автоматты өшіру немесе электр панеліндегі тығындарды бұрап, бөлмені толығымен өшіруіңіз керек. Газ құбыры болған кезде, әсіресе, егер өрт ас үйде басталса, газ беруді жабу қажет. Назар аударыңыз! Егер жағдай бақылаудан шықса, бөлмеден шығыңыз! Мүмкіндігінше барлық терезелерді және міндетті түрде кіреберіс есікті жабыңыз. Бұл оттегінің ағынын баяулатады және өрттің тез таралуына жол бермейді.
Өрттің жиі кездесетін себептерінің бірі – балалардың отпен ойнауы.
Балалар өздері қалған кезде отпен ойнауынан үйлердегі өрттің себебі болып табылады. Мұндай жағдайларды болдырмау үшін сіз кішкентай кезінен бастап балаңызбен өртке қарсы тақырыптарда сөйлесуіңіз керек. Жасөспірімнің бос уақытын кіммен және қайда өткізетінін бақылауды ұстау керек. Кез келген жаста балалар өздерінің үй мекен-жайларын және өрт болған жағдайда қандай нөмірге қоңырау шалу керектігін білуі керек. Өрттің қауіпті жағдайын болдырмауға көмектесетін келесі ұсыныстарды есте сақтау қажет:
– сіріңке балалардың қолы жетпейтін жерлерде сақталады;
– балаларға сіріңке, темекі сатып алуға тыйым салынады;
– балаларды пәтерлерде жалғыз қалдыруға болмайды (нәтижесінде қаншама өкінішті оқиғалар болды);
– жас балаларға электр жылыту құралдарын, газ плиталарын және т.б. қосуға рұқсат етілмейді.
– балалар төтенше жағдайлар қызметінің телефон нөмірлерін жатқа білуі керек.
Балалардың қауіпсіздігі – тек ересектерге байланысты.
Жуалы ауданы Төтенше жағдайлар бөлімі аудан тұрғындарынан өрттерді болдырмау үшін өрт қауіпсіздігі талаптарын сақтауды сұрайды. Сақ болыңыз! Құтқару қызметінің телефоны «101», «112».
дегі өрт қауіпсіздігі ережелері Есіңізде болсын, өртті сөндіруден гөрі оның алдын алу оңайырақ. Іле ауданының Төтенше жағдайлар басқармасы бұған қол жеткізу үшін күнделікті негізгі өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтау керектігін еске салады. Отпен жұмыс істегенде әрқашан сақ болыңыз. Жанғыш және жанғыш сұйықтықтардың жанында ашық отты қолданбаңыз, төсек-орындарда, шаруашылық сарайларда, қоймаларда және жанғыш материалдар сақталатын басқа жерлерде темекі шегуге болмайды.
Балалардың қолы жетпейтін сіріңке сақтайтын қауіпсіз орын табыңыз. Есіңізде болсын: ересектерге еліктейтін балалар көбінесе өрттің кінәлілері болып табылады және көбінесе өрттің құрбаны болады. Балаларды ересектердің қарауынсыз жалғыз қалдырмаңыз. Газ және электр тұрмыстық техникасы (үтік, теледидар, магнитофон және т.б.) тұрақты бақылауды және жақсы жағдайды қажет етеді. Арнайы отқа төзімді стендтерге электр үтіктері мен электр шәйнектерін қойыңыз. Өрттің алдын алу үшін оларды қосулы күйінде қараусыз қалдырмаңыз және балалардың оны пайдалануына жол бермеңіз.
Электр желілерін шамадан тыс жүктемелерден және қысқа тұйықталудан қорғау үшін тек зауытта жасалған сақтандырғыштарды пайдаланыңыз. Электрлік панельдерде қолдан жасалған сақтандырғыштарды – «қателерді» пайдалану қауіпті. Баспалдақ алаңдарында, дәліздерде және шатырларда қойма бөлмелерін орналастырмаңыз. Кез келген заттарды, жиһазды немесе басқа жанғыш материалдарды баспалдақтардың астында немесе шатырларда сақтамаңыз. Мұздатылған су құбырларын немесе жылыту жүйелерін жылыту үшін ашық отты пайдаланбаңыз. Осы мақсаттар үшін ыстық суды, буды немесе қыздырылған құмды пайдаланыңыз.
Көлігіңіз болса, бензин сақтайтын қауіпсіз және қауіпсіз орын беріңіз. Жанғыш сұйықтықтарды пәтерлерде, дәліздерде, баспалдақ алаңдарында, жертөлелерде және шатырларда сақтау өртке және адам өміріне қауіпті. Шатырларға, шкафтарға, жертөлелерге және коммуналдық ғимараттарға барған кезде сіріңке мен шырақ қолданбаңыз. Осы мақсаттар үшін электр шамдарын пайдаланыңыз. Тұрғын пәтердің немесе үйдің өрт қауіпсіздігіне жауапкершілік жалға алушылар мен үй иелеріне жүктеледі.
Үйіңізде өртті байқасаңыз, дереу 101, өртке қарсы қызмет немесе 112 жедел қызметі арқылы хабарлаңыз. Бұл ретте елді мекеннің немесе ауданның, қаланың немесе ауылдың атауын, көшелерінің атауын, ғимараттың саны мен қабаттарының санын, өрт болған қабатын нақты көрсету қажет. Тегіңізді, атыңызды, әкеңіздің атын және қоңырау шалып жатқан телефон нөміріңізді көрсетіңіз. Егер адам өміріне қауіп төнсе, балаларға, қарттарға, науқастарға үй-жайдан шығуға шұғыл көмек көрсету қажет. Бөлмеде мүмкіндігінше электр қуаты мен газды өшіру керек. Сонымен бірге сіз өртті импровизацияланған құралдармен сөндіруге кірісуіңіз керек. Үйіңізді өрттен сақтаңыз!
Біздің әрқайсымыз орманның жақсы демалу үшін ең жақсы орын екенін білеміз. Әрине, орман өзінің сұлулығымен көптеген демалушыларды, саңырауқұлақтарды жинаушыларды, аңшылар мен туристерді қызықтырады, олар көбіне жауапты адамдар.
Статистикаға сәйкес 90%-астамы жыл сайынғы орман өрттерінің шығуына адамдар себепкер болады. Негізгі себептері сөндірілмеген от, тасталған темекі тұқылы, көлік құралының ақаулы бәсеңдеткіші, патронды бықсыған пыжа, былтырғы шөптің бақылаусыз құлауы және тағы басқалар. Сонымен қатар, орманда ұмытылған немесе сынған шыны бөтелке оттың көзі бола алатындығын атап өткен жөн, ол жазғы күннің ыстық сәулелерінің астында объектив ретінде жұмыс істей бастайды. Адамдар кішкентай оттың шоғынан үлкен орманды өртке нағыз апатқа айнатынын және жолда кездескендердің бәріне зардабын тигізетінін ұмытып кетеді тіпті өрттің себебі бола тұрсада. Шоғырланған орман өрттері үлкен учаскелердің қатты түтіндеуіне әкеледі, ал күйік пен өткір иіс көптеген ондаған шақырымға таралады. Сондықтан орманда өрт қауіпсіздігі шараларын білу және сақтау үшін тікелей қажеттілік бар.
Орман алқабы аумағында тыйым салынады:
– от жағу, кәуап даярлауға, тамақ дайындауға арналған басқа құрылғыларды қолданыңыз;
– темекі шегуге, жанып тұрған сіріңкені, темекі тұқылын тастауға, темекі шегетін түтіктерден ыстық күлді сілкіп тастауға;
– аң аулау кезінде жанғыш немесе бықсыған материалдардан жасалған тығындарды қолдану, пиротехникалық бұйымдарды пайдалану;
– орманда бензинмен, керосинмен және өзге де жанғыш заттармен майланған материалын қалдыруға;
– жұмыс істеп тұрған іштен жану қозғалтқыштарының бактарына отын құюға, жұмыс істеу үшін қозғалтқыштың қуаттандыру жүйесі ақаулы техниканы шығаруға, сондай-ақ отын құйылатын машиналардың жанында темекі шегуге немесе ашық отты пайдалануға;
– орман алқабында күн сәулесі түсетін, бөтелкелерді, шыны сынықтарды, басқа да қоқыстарды қалдыруға;
– шөпті, сондай-ақ орманмен шектесетін алқаптардағы сабақты өртеуге.
Бұдан басқа, орманға іргелес жатқан аумақты (орманөсімдіктерімен жабылған жерлер) иеленетін, пайдаланатын және (немесе) оған билік ететін адамдар оларды аумақтың және (немесе) орманның шекарасынан ені кемінде 10 метр жолақта құрғақ шөпті өсімдіктерден, аң терісінен, шөпшектен, кесілген ағаш қалдықтарынан, өндіріс және тұтыну қалдықтарынан және басқа да жанғыш материалдардан тазартуды қамтамасыз етеді не ені кемінде 1,4 метр өртке қарсы минералдандырылған жолақпен немесе өзге де өртке қарсы тосқауылдар жасалыну қажет.
Орман өртін анықтаған кездегі іс-әрекеттер:
Егер орманда немесе оған жақын жерде жанып жатқан отты көрген кездегі алғашқы міндет – өрттің әрі қарай өршуіне жол бермеуу. Ол үшін отты сөндіріп, жанған жерді мұқият қарап от шоқтарының жоқ екендігіне көз жеткізу қажет. Өртті өз бетінше сөндіру мүмкін болмаған жағдайларда өрт туралы ақпаратты«101», «112» телефон нөмірі бойынша өртке қарсы қызметке, орман қорғау органдарына, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына немесе полицияға хабарлау қажет.
Орманда жануды сөндіру кезінде ең көп таралған әдіс- өрттің шетінен жасыл жапырақты ағаштармен сабалап сөндіру. Өрт жиегін, жанып жатқан материалдарды салқындататын және олардың әрі қарай жол бермеуіне топырақты лақтыру арқылы сөндіру көмектеседі.
Өрт сөндіру кезінде өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтау және жоғарғы орман өрттерінде, ағаштардың ұшар басы жанғанда, су айдындарының жағалары, ірі алаңқайлар, қылқан жапырақты өскіндері жоқ жапырақты орман пана бола алатынын білуіңіз қажет. Қылқан жапырақты орманмен тәжі төмен жас өсімдіктерден қоршалған жолдарды іздеп керек емес. Ормандағы тәртіптілік, саналы мінез-құлық және өрт қауіпсіздігінің қарапайым ережелерін қатаң сақтау ормандарды өрттен сақтауға кепілдік береді. Абайлаңыз және өрттің алдын алу – орман өрттерімен күресудің ең тиімді әдісі.
Орманда өрт шығу себептерін сараптағанда, ол көбінесе адамдардың өз кінәсінен болатыны анықталды. Жекелеген тұрғындардың немесе орман жұмысшыларының бұл мәселеге үнемі жіті қарай бермейтінінен болады екен. Сондықтан өрт қауіпсіздігінің ережелерін үйрететін үгіт-насихат жұмыстарын тек өрт сөндіру қызметкерлері ғана емес, олармен қатар қоғамдық мекемелер де жүргізуі тиіс. Орман шаруашылығының жұмысында өрт қауіпсіздігі — бірінші кезектегі мәселе. Орман шаруашылықтарының барлығында орманды өрттен қорғау жоспары болады. Жоспарда орманның түрі, ортаның рельефі, су жолының, теміржол, автомобиль жолдарының жақындығы ескеріледі. Орман шаруашылығын өрттен қорғаудың сызбасы жасалады.
Сызбада көлік жолдары, тұрғын үйлер, кардондар, өзен, көлдер, орман шаруашылығының кеңселері, өрт бақылайтын тұрғылар, хабар қабылдайтын пункттер, өрт шығу қаупі бар нысандар белгіленеді. Мұнымен бірге, оған өрт қауіпсіздігі құрылымының жоспарында орманды бақылау қызметін ұйымдастыру, өрт сөндіру-бақылау құрылғыларын салу, телефон байланысының жүйесін жаңартып тұру, радиобайланыс ұйымдастыру, т.б. қызметтер кіреді.
Орман өртінің алдын алуға бағытталған үгіт-насихат тәрбие жұмыстардың түріне мектептерде, клубтарда, сауықтыру орындарында , туристік базаларда және басқа да бұқаралық мәдени орындарда оқылатын лекциялар, баяндамалар жатады. Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы орман алқаптарын өрттен қорғау жөнінде жиі айтып отыру керек. Әсіресе, өмірден алынған мысалдарды келтіре отырып, газет, радио, теледидар арқылы өрт қауіпсіздігі ережелерін көпшілікке түсіндірудің маңызы зор. Бұл ретте деректі кинофильмдер де үлкен әсерін тигізер еді. Орманға барар жолдарда, демалатын жерлерде, орман жұмыстары жүріп жатқан жерлерде түрлі түсті плакаттар, хабарламалар арқылы өрттен сақтандырулар шаралары жасалған. Алайда осыларды орман маңында демалушылар ескере бермейді. Әр тұрғын мұндай ескертулерге байыппен қараса, халық байлығы орманды тілсіз жау өрттен қорғауға, аман сақтауға елеулі ықпалын тигізері даусыз.
Жоғарыдағы айтқанымыздай, ормандардағы өрттердің бәрі сыртқы себептерден болады. Әйтпесе орманның ішінде өрттің көзі жоқ. Рас, ормандардың жануы кейде найзағайдан да болады, бірақ өртті орманға негізінен адамдар әкеледі.
Орман өрттерінің болуының негізгі себептері мыналар:
– сөндірілмеген шылым не сіріңке;
– аңшылықтың салдары. Олар атқан оқтан бықсып шөптер жанып тұтанады;
– механизатор орманда өрт қауіпсіздігін сақтай бермейді. Тұтануға бейім майланған материалды тастап кетеді, техника қауіпсіздігін бұзады, көліктің жанында шылым шегеді және т.б.;
– орман ішінде болған саяхатшылар, демалушылар, ауыл шаруашылығының жұмысшылары кепкен шөп, кесілген ағаш қалдықтары бар жерлерге алау жағады;
– орман алаңдарына жақын жерлердегі егістің орнын жағады;
– күннің сәулесі мол түсетін жерлерге шынының сынығын тастап кетеді. Ал ол жандырғыш линза тәрізді күн сәулесінен қуат алып құрғақ шөптерді тұтандырады;
– орманда шаруашылық жұмыстарын (жарылғыш құралмен тамырынан жұлу, қоқысты жағу, жолдарды, электржелілерін, құбырларды салуы кезінде сақтық шараларын алмау және т.б.) дұрыс жүргізбеу салдарынан;
Орман өртін сөндіру оңай шаруа емес. Сондықтан оған жол бермеудің алғы шарттарын қатаң сақтау қажет. Орман өрті жедел өтеді және тез таралады. Қалың ағаш ішіндегі өрт — минутына 3-4 метр жылдамдықпен таралып 10-14 сағатта үлкен өртке айналады. Оның ішіне кіру де, өрт сөндіру техникаларын енгізу де қиын шаруа.
Орман өрті қатты желді күні тіпті өршіп кетеді. От ағаштардың ұшар бастарынан минутына 5 метрден 100 метрге дейін және одан да көп жылдамдықпен өтеді. Жел жанып жатқан бұтақтарды және ұшқындарды жан-жаққа таратады, олар өрттің жаңа ошақтарын тудырады.
Ал жер қабатындағы шымтезек өрттер ақырын қозғалады, тәулігіне бірнеше метрден. Олар жер астынан оттың кенеттен шығуынан және олардың шеті кейде көрінбей жанған шымтезекке түсіп кету мүмкіндігімен өте қауіпті. Сондықтан өрт болған жағдайда шымтезекті батпақтарға жоламау керек, ал егер шымтезек алаңынан өту қажет болса, онда тек топпен ғана жүру керек, бірінші келе жатқан адам топырақты бақанмен тексеру керек. Жер астындағы өрттің белгісі — жердің ыстық болуы, топырақтан түтіннің шығуы.
Шағын өртті (шегінің ені – 1 км-ге дейін) 3-5 адамнан құралатын топ арнайы құралдарсыз жарты сағаттың ішінде тоқтата алады. Мысалы, жасыл бұтақтардан жасалған сыпырғышпен, жас талмен (1,5-2 метр), қап тігетін матамен, брезентпен немесе киіммен отты қағу арқылы әрекет ету керек. Отты сабалап, өрт басталған жағына лақтыру қажет, шағын жалынды аяқпен басуға болады. Тағы бір өрт сөндіруде таралған әдіс — өрттің шетіне топырақ тастау.
Бірінші, күрекпен топырақты алып жалынды қағу керек, содан соң топырақтан қалыңдығы бірнеше сантиметр, ал ені жарты метрге дейін тұтас жол жасау керек. Бір адам жарты сағат ішінде 20 метр шамасында өрт шетін қағуы мүмкін.
Кез келген апатты жағдайда тұрғындарды қорғау шаралары қаралады. Өртпен күресуге балаларды және жеткіншектерді, екіқабат әйелдерді және бала емізетін аналарды қатыстыруға тыйым салынады. Апат аймағында әкімшілік басқармасының ерекше заңдары әрекет етеді. Осы заңдар барлық күштерді және техниканы өртті сөндіруге қолдануға рұқсат етеді. Егер сіз орман өртін сөндіретін топқа кірсеңіз, онда сізге өрт сөндіру әдістерін білу қажет, паналайтын жерді және оған баратын жолды білу керек. Қорғайтын киім (мүмкіндігінше адамдарға арнайы киім, газқағар, каска, түтінге қарсы бетперде таратылады) кию керек. Әр топта жерді жақсы білетін жолсерік болу керек. Егер түтін аймағындағы көз көрерлік 10 метрден аз болса, онда оған кіруге болмайды.
Егер өртпен күресу мүмкін болмаса, ол жерді тастап шығуға, кетуге тура келеді. Өрт шегіне қарама-қарсы бетке қарай орман жолымен, алаңдармен, өзендердің және жылғалардың жағаларымен жүру керек. Қатты түтіндеуде ауызды және мұрынды сулы байламмен, орамалмен, киімнің бөлшегімен жабу керек. Кейде өрттің ішімен жүгіріп өтуге тура келеді. Бұндайда, бастысы, өкпелеріңізді күйдіріп алмау үшін демалмай жүгіру керек. Елді мекенге тақалған өртті тоқтата алмаған жағдайында мемлекеттік қызметтер адамды, мүлікті және малды қалай қорғау керектігін, не істеу қажеттігін, ал қажетті жағдайда эвакуациялау туралы алдын ала хабарлайды.
Су қауіпсіздігі. Су – адам үшін қауіпті апат. Тіпті тыныш ағып жатқан тынық судың өзі қауіпсіз сияқты көрінгенімен, оның да өзіндік қауіптілігі бар. Әдетте, жүзе алмайтын балалар белден жоғары келетін, судың терең жеріне бара бермейді, сондықақтан суда жүзе алмайтын балалар емес, өзін жақсы жүзе аламын деп санайтын балалар судағы қайғылы жағдайларға ұшырап жатады. Балаларға арналған судағы қауіпсіздік» тақырыбы балаларға ереже тәртібін оқытуға және жазатайым жағдайлардың санын азайтуға бағытталған. Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы кішкентай балалар шомылу кезінде үнемі үлкендердің қарауында болуы тиіс. Сәл үлкенірек жастағы жеткіншек балалар, өздері су айдынына шомылуға барған кезде де, суға түсуге рұқсат етілген, қауіпсіздігі сақталған, су астындағы терең ой-шұқырлары жоқ, қатты су ағысы, иірімі немесе толқыны жоқ жерлерде шомылуы қажет. Көптеген жазатайым оқиғалар суға шомылуға тыйым салынған жерлерде орын алады.
Едәуір ересек балалар суда жүзе білу және суда өзін дұрыс ұстау ережелерін біліп қана қоймай, судағы қиын жағдайларда өзін ұстай білу машығын да меңгеруі қажет. Олар егер аяқтың тырысуы болған жағдайда, өзін қалай ұстау керектігін, суға батып бара жатқан адамды шамалауды, оған алғашқы медициналық көмек көрсетуді және т.б. білуі қажет.
Балаларға арналған судағы қауіпсіздік ережелері
Балалардың судағы қауіпсіздігі туралы ата-аналар нені білуі керек?
суға тамақтанғаннан кейін біржарым сағаттан соң шомылуға болады;
егер судың температурасы +16 °С төмен болса, суға түсуге болмайды, себебі судың суықтығынан аяқ-қолдың тырысуы немесе естен айырылу жағдайлары болуы мүмкін;
су температурасы +17 °С-ден +19 °С-ге дейін және ауаның температурасы +25 °С болған жағдайда, суда 10-15 минуттан артық шомылуға болмайды;
суға тек қана суға түсуге арналған қауіпсіз, арнайы жабдықталған жерлерде түсу керек. Егер сіз жабайы табиғи жерлерде шомылуды шешсеңіз, суы таза, тереңдігі 2 м аспайтын, судың түбі қиыршық тасты немесе құмды жерді және ағысы жай 0,5 м/с жоғары емес орынды таңдағаныңыз жөн (тексеру үшін суға жаңқа немесе таяқ тастаңыз). Әрқашан су түбін тексеру қажет және шомылып жатқан балаларды қадағалаңыз. Балалар су жағасында шомылулары қажет. Ешқашан шалшық суға түспеңіз;
Егер сіз мас күйде болсаңыз, балаларды суға жібермеңіз, олар қараусыз қалып қойған жағдайда, қайғылы жағдайға ұшырауы мүмкін.
Балалардың судағы қауіпсіздігінің негізгі ережесі:
Белгі қойылған жерден асып жүзуге болмайды, ол болмаған жағдайда жағадан алыс жүзбеу керек;
Кемеге жақын жүзуге болмайды;
Таяз жерге немесе белгісіз тереңдікке секіруге болмайды;
Қайық, айлақ, көпір үстінен және арналмаған жерлерден секіруге болмайды;
Күнге қыздырынғаннан кейін немесе ұзақ жүгірістен соң суға секіруге болмайды, себебі естен айырылып қалу немесе жүректің тоқтап қалуы мүмкін. Алдымен сумен шайынып алу керек;
Дауыл немесе толқын болған жағдайда шомылуға болмайды;
Қарсыласыңды суда ұстап тұру ойынымен ойнауға болмайды, себебі жолдасың тұншығып және есін жоғалтуы мүмкін.
Су – денсаулықты нығайтуға және демалудан барынша рахат алуға көмектесетін адамның одақтастығы, мейірімді досы. Бірақ, сонымен қатар ол алаңғасарлық ойға төзе алмай жоғары қауіптің көзі болуы мүмкін. Алаңғасарлықтың салдары ең ауыр болады. Оларды болдырмау үшін әр-бір адам судағы қарапайым қауіпсіздік ережелерін білуі тиіс.
Ең бірінші және басты ереже – мектепке дейінгі және бастауыш сыныптағы балалар ересектердің бақылауымен шомылуға тиіс. Балаларды бақылауды барынша күшейту, түсіндіру жұмыстарын жүргізу қажет. Үлкендердің еріп жүруінсіз жасөспірімдер арнайы бөлінген орындарда ғана шомылуы мүмкін. Ең көп қайғылы оқиғалар суға шомылуға арналмаған су айдындарында орын алады. Ата-аналар балаға судағы қауіпсіздіктің барлық ережелерін айтып қана қоймай, оған қиын жағдайда өзін-өзі ұстау дағдыларын үйретуі қажет. Жасөспірімді үрейленбеуге және өзін қалай ұстау керек, не істеу керек екенін түсінуге үйрету өте маңызды.
Суға шомылу кезінде жол берілмейді:
- Бейтаныс жерде, көпірлер мен бөгеттердің астында жүзуге.
- Су түбінің тереңдігі мен бедерін білмей биіктіктен сүңгуге.
- Арнайы қоршаулар мен буйкалардан жүзіп кетпеуге.
- Қайықтарға салдарға және басқа да жүзу құралдарына жақындауға.
- Қайықтан, кемелерден, айлақтардан суға секіруге.
- Суда ойнау кезінде бір-бірінің қол-аяқтарынан жармасуға.
Суда немесе жағалау сызығында болған уақытта ішімдік ішуден аулақ болыңыз. Алкоголь тепе-теңдік сезімін, қозғалыс үйлесімділігін және өзін-өзі бақылауды нашарлатады. Жүзе алмайтындар тереңдігі 1-2 метрден аспайтын арнайы жабдықталған жерлерде ғана шомылуға болады. Суға шомылуға тыйым салынады!» ескерту аншлагымен жабдықталған су нысандарында шомылуға қатаң тыйым салынады. Есіңізде болсын! Тек судағы қауіпсіздік шараларын мүлтіксіз сақтау ғана қайғыға жол бермейді.
Жаз айларында ыстық кезеңдерде күнге және ыстық құмға «пісу» салқын суға шомылу жанға сондай жайлы. «Су сенің досың және қасың» Жас балалардың суға шомыла білмеуі, адамдардың суда қауіпсіздік ережелері, шараларын орындамауынан орны толмас қайғы мен өкінішке айналып жатады. Сондықтан осындай келеңсіз оқйғаларды болдырмау ушін, төмендегілерді орындаған жөн:
1). Суда шомылудың қауіпсіздік шаралар. Суға шомылатын жерді, жалпы жағдайды судың тазалығын, тереңдігін мұқият тексеріп алыңыз. Тамақ ішкеннен кейін бірден шомылмаңыз. Суға тек қана рұқсат етілген жерлер мен жағажайларда шомылыңыздар. Өте ұзақ шомылмаңыз, өзіңізді шаршағанға және қалтырауға дейін жеткізбеңіз. Суға түскенде бір-біріңізді көзден таса қылмаңыз. Қоршау белгілерінен, буилардан тыскары жүзбеңіз. Техникалык ескерту белгілерінің, буйлардың және басқалардың үстіне шығушы болмаңыздар.
2). Көлдерде, тоғандарда, тоқтау сулар мен шалшық суларда шомылудың қауіптері. Өзендер мен көлдерде, тоғандарда, тоқтау сулар мен шалшық суларда шомылудың қауіпі мол себебі инфекциялық аурулардың қоздырғыштары ағын суда: Іш-сүзегі 183 тәулік, дезентерия 12-92, оба 4-92, туляремия 7-31, бруцеллез 4-45 тәулікке дейін өмір сүреді.
3). Тырысу (судорога) болғанда сіздің іс-әрекетіңіз. Суық суда шомылу қол-аяқтың тырысып қалуына әкеліп соғады. егер тырысу болғанда жүзуді тоқтатып суға арқаңызбен шалқалай жатыңыз, сабырлық сақтаңыз. Қолыңыздың саусақтары тырысып қалғанда жұдырығыңызды түйіңіз, қолыңызды бір жаққа қарай серпе лақтырып, жұдырығыңызды ашыңыз. Балтыр бұлшық еті тырысқанда бүгіліп қолыңызбен аяғыңыздың басын қысып бар күшіңізбен өзіңізге қарай тартыңыз, немесе аяғыңызды судың астына созып, аяғыңызды бармақтарын алға иіңіз. Содан соң балтырыңызды сылаңыз.
Тырысу қойысымен тынығып алып, жүзудің басқа әдісімен жағаға шығыңыз
4). Су иірімінен шығудың тәсілдері. Егер иірімге тап болсаңыз, кеудені кере дем алып, иірімнің астына сүңгіңіз. Судың астына иірімен алысырақ кетуге тырысыңыз. Иірімен алыстаған соң судың бетіне қайта шығып жағаға қарай жүзіңіз.
5). Суда қатты шаршаған кездегі іс-әрекет. Суда ұзақ шомылу шаршап – шалдығуға әкеліп соғады. Егер суда шарашасаңыз немесе тоңсаңыз тез арада жағаға қайтыңыз. Сабыр сақтаңыз. Әлсін – әлсін шалқалай жатып дем алыңыз, күшіңізді үнемдеңіз, өзіңізді және уақытты бақылау үшін, жаймен дауыстап санаңыз. Егер өз күшіңізбен жағаға жете алмайтыныңызды сезінсеңіз шалқалай жатып қолыңызды бұлғап көмекке шақырыңыз.
6). Суық судың қауіптілігі. Суық суға түсіп кеткен адам 10-30 минутта көбіне суық өтіп қайтыс болады (5-7С 2-ші дәрежелі гипотерамия). 5-15 минут қимылсыздық суықтан талуға (шок) және өлімге әкеліп соғады. Суық судан шығарылып, аман қалғанның өзінде жиі-жиі есінен танады. Организімнің жалпы салқындауы қатты шаршағанда , ашыққанда , мас күйінде тезірек болады. Физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты әйелдер суық суға төзімдірек болады, ерлер 4-5 минуттан сон-ақ жүректері тоқтап қалуы мүмкін. Суық суда клиникалық өлім 30-60 минутқа, жылы суда 5-6 минутқа созылады. Тұщы суға батқан адам 1-3 минутта, ал теңіз суында 7-8 минутта қайтыс болады. Сондықтан суық- суда әрбір секунд қымбат.
ШОМЫЛҒАНДА СУДА НЕНІ ЖАСАМАУ КЕРЕК:
Қоршау белгісінен тысқары жүзбеңіз!
Тыйым салынған жерде шомылмаңыз!
Шомылып жүрген балаларды қараусыз қалдырмаңыз!
Шомылғанда камераларды, доптарды, тақтайларды пайдаланбаңыз!
Суда шолжаңдауға жол бермеңіз!
Жалған дабыл бермеңіз!
өтіп бара жатқан катерлерге, кемелер мен қайықтарға қарай жүзбеңіз!
Суға көпірлерден, тоғандардан, айлақтардан, қайықтар мен катерлерден секірмеңіз! Таныс емес жерден сүңгімеңіз!
ЕГЕР СЕН ҚАЙЫҚТА БОЛСАН
Иесіз және техникалық ақауы бар қайықтарды пайдаланбаңыз!
Жүзуге құтқарушы және су төгетін құралдарсыз шықпаңыз!
Қақығыш құралдарға техтөлқұжаттағы көрсетілгеннен артық жолаушылар мен жүктерді алмаңыз!
Мас күйіңізде қайықпен қыдырмаңыз!
Қайықтың бүйіріне және тұмсығына отырмаңыз!
Бір орыннан екінші орынға, сондай-ақ бір қайықтан басқа жүзетін нәрсеге ауысып отырмаңыз!
Қайықтан сүңгімеңіз!
Жүзетін құралдарды қараңғы түсісімен пайдаланбаңыз!
Үлкендер бірге болмаса, 14 жасқа дейінгі балалардың жүзгіш құралдарды пайдалануына тыйым салынады!
ШОМЫЛУШЫЛАРҒА КЕҢЕС!
Суға абайлап түсіңіз.
Жүзу білмесеңіз, суға белден аса тереңдікке бармаңыз.
Тоқтаңыз және терең емес жерде басаңызбен шомылыңыз.
өзіңізді қалтыратуға дейін жеткізбеңіз.
Жалғыз шомылмауға тырысыңыз.
Күнге және ыстық құмға “пісу”, салқын суға шомылу жаңға сондай жайлы.
Есте тұтыңыз! Қызудың тез төмендеуі қан тамырларын бірден жиырып, талып қалуға әкеп соқтырады. Тамақ ішкеннен кейін бірден шомылмаңыз! Мас күйде шомылмаңыз!
Сіңір тартылғанда:
Қолдардың саусақтары: жұдырықты білезікке жылдам, қатты бүгіңіз, қолды жан-жаққа кенет лақтырғандай қимыл жасаңыз және жұдырық жұмыңыз. Балтыр-аяқ бұлшықтары: бүгіңіз, сіңірі тартылған аяқтың табанын ұстаңыз және өзіңізге қатты тартыңыз. Жамбас-сан бұлшықтары: аяқты сирақтың сырт жағынан (алқымның сыртынан) ұстаңыз және оны тізеге бүгіп, артқа, белге қарай тартыңыз.
Егер сіңірдің тартылуы кетпесе – әдісті қайталаңыз! Иірімге тап болсаңыз: Ауаны көп жұтыңыз, суға батып кетіңіз де, ағысқа қарай қатты жұлқынып, жоғары қалқып шығыңыз.
Жас балалардың суға шомыла білмеуі, адамдардың суда қауіпсіздік ережелері, шараларын орындамауы орны толмас қайғы мен өкінішке айналып жатады. Сондықтан осындай келеңсіз оқиғаларды болдырмау үшін, төмендегі ережелерді орындаған жөн:
- Суда шомылудың қауіпсіздік шаралары
– Суға шомылатын жерді, жалпы жағдайды судың тазалығын, тереңдігін мұқият тексеріп алыңыз.
– Тамақ ішкеннен кейін бірден шомылмаңыз.
– Суға тек қана рұқсат етілген жерлер мен жағажайларда шомылыңыздар.
– Өте ұзақ шомылмаңыз, өзіңізді шаршауға және тоңып қалтырауға дейін жеткізбеңіз.
– Суға түскенде бір-біріңізді көзден таса қылмаңыз.
– Қоршау белгілерінен, буйлардан тысқары аумаққа шықпаңыз.
– Техникалык ескерту белгілерінің, буйлардың және басқалардың үстіне шығушы болмаңыздар.
- Көлдерде, тоғандарда, тоқтау сулар мен шалшық суларда шомылудың қауіптері
Өзендер мен көлдерде, тоғандарда, тоқтау сулар мен шалшық суларда шомылудың қауіпі мол, себебі инфекциялық аурулардың қоздырғыштары ағын суда: Іш-сүзегі 183 тәулік, дизентерия 12-92, оба 4-92, туляремия 7-31, бруцеллез 4-45 тәулікке дейін өмір сүреді.
III. Аяқ-қол тырысуы (судорога) болғанда сіздің іс-әрекетіңіз
Суық суда шомылу қол-аяқтың тырысып қалуына әкеліп соғады.
– егер тырысу болғанда жүзуді тоқтатып суға арқаңызбен шалқалай жатыңыз, сабырлық сақтаңыз.
– Қолыңыздың саусақтары тырысып қалғанда жұдырығыңызды түйіңіз, қолыңызды бір жаққа қарай серпе лақтырып, жұдырығыңызды ашыңыз.
– Балтыр бұлшық еті тырысқанда бүгіліп қолыңызбен аяғыңыздың басын қысып бар күшіңізбен өзіңізге қарай тартыңыз, немесе аяғыңызды судың астына созып, аяғыңыздың бармақтарын алға иіңіз. Содан соң балтырыңызды сылаңыз.
– Тырысу қойысымен тынығып алып, жүзудің басқа әдісімен жағаға шығыңыз.
- Су иірімінен шығудың тәсілдері
– Егер иірімге тап болсаңыз, кеудені кере дем алып, иірімнің астына сүңгіңіз.
– Судың астында иірімнен алысырақ кетуге тырысыңыз.
– Иірімнен алыстаған соң судың бетіне қайта шығып жағаға қарай жүзіңіз.
- Суда қатты шаршаған кездегі іс-әрекет
Суда ұзақ шомылу шаршап – шалдығуға әкеліп соғады.
– Егер суда шарашасаңыз немесе тоңсаңыз тез арада жағаға қайтыңыз. Сабыр сақтаңыз.
– Әлсін – әлсін шалқалай жатып дем алыңыз, күшіңізді үнемдеңіз, өзіңізді және уақытты бақылау үшін, жаймен дауыстап санаңыз.
– Егер өз күшіңізбен жағаға жете алмайтыныңызды сезінсеңіз шалқалай жатып қолыңызды бұлғап көмекке шақырыңыз.
- Суық судың қауіптілігі
Суық суға түсіп кеткен адам 10-30 минутта көбіне суық өтіп қайтыс болады (5-7С 2-ші дәрежелі гипотерамия). 5-15 минут қимылсыздық суықтан талуға (шок) және өлімге әкеліп соғады. Суық судан шығарылып, аман қалғанның өзінде жиі-жиі есінен танады.
Организімнің жалпы салқындауы қатты шаршағанда, ашыққанда, мас күйінде тезірек болады. Физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты әйелдер суық суға төзімдірек болады, ерлер 4-5 минуттан соң-ақ жүректері тоқтап қалуы мүмкін. Суық суда клиникалық өлім 30-60
минутқа, жылы суда 5-6 минутқа созылады. Тұщы суға батқан адам 1-3
минутта, ал теңіз суында 7-8 минутта қайтыс болады. Сондықтан суық суда әрбір секунд қымбат.
VII. Судағы қатерге ұшыраған адамға алғашқы көмек
Қатерге ұшыраған адамға көмек көрсеткенде мүмкіндігінше тездетіп оттегі жетімсіздігін қолдан дем алдыру тәсілін қолдану арқылы жойыңыздар.
– қатерге ұшыраған адамды судан алып шыққаннан кейін оның киімін беліне дейін шешіп, демалу жолдарының жоғары жағын және асқазанын судан босатуға кірісу;
– қатерге ұшыраған адамның аузын азу тістерінінің әр жағынан саусақпен қармай, немесе қол орамалмен, не дәке оралған пышақ жүзімен, шай қасықтың сабымен немесе жалпақ темір заттпен ашу керек.
– Ауыз ішін шырыш пен балдырдан тазалау керек.
– Қатерге ұшыраған адамның жоғарғы тыныс жолдары мен асқазанын судан арылту үшін оның кеудесін көмек көрсетушінің тізесінің бүгілген аяғының үстіне басын төмендетіп салып, кеуде сүйегінің астыңғы бөлімдерін ырғақпен қысып баса беру. Ең жеңіл және тиімді тәсіл – «ауыздан – ауызға» немесе «ауыздан – мұрынға» ауа үрлеу. Қатерге ұшыраған адамды бетін жоғары қаратып жатқызып, бір қолды оның мойнының астына жіберіп, екінші қолымен маңдайынан басып, басын мүмкіндігінше шалқайту. Бас бармақпен және сұқ саусақпен қатерге ұшыраушының мұрнын қатты қысып, демді ішке терең алып, оның аузына минутына 18-20 дем салу керек. Қатерге ұшыраушының жүрек соғуын ұдайы қадағалап отыру керек. Егер жүрек соғуы тоқтап қалса қолдан дем алдыру мен қатар, жүрекке тікелей емес массаж әдісін қолдану керек, ол үшін: қатерге ұшыраушының жүрек түсына бір алақанды қойып екіншісін айқастыра салу керек, екі колдың да саусақтары көтеріңкі болу қажет, дене салмағын пайдалана, төс сүйекті омыртқа жотасына қарай 4-5 см қысады, жиілігі минутына 70-72 рет.
