Бәйдібек ауданында ауыл шаруашылығы саласын дамытуға арналған семинар-кеңес өтті

Аудан орталығында Бәйдібек ауданының әкімдігі мен Ауыл партиясы өкілдері ұйымдастырған ауыл шаруашылығын дамытуға арналған семинар-кеңес өз жұмысын бастады. Жиынға аудан шаруалары, агроқұрылым иелері, аудандық мәслихат депутаттары, салалық мекеме басшылары мен ауылдық округ әкімдері қатысты. Жиынға Ауыл партиясы Төрағасының орынбасары Айтуғанов Қайрат Қапарұлы және Түркістан облысы бойынша өңірлік филиал төрағасы, облыстық мәслихат депутаты Әжіметов Нұржан Нұрмаханбетұлы болды. Ауданға арнайы келіп, шаруалармен кездесіп, облыс және аудан аумағында ауыл шаруашылығын дамыту бағытындағы перспективалар мен мемлекеттің қолдау шараларын түсіндірді.Кездесудің басты мақсаты – ауыл шаруашылығы, жер қатынастары және ветеринария саласындағы заңнамаларды талқылап, шаруалардың мәселелеріне назар аудару, оларды шешуге арналған ұсыныстарды ортаға салу болды. Жиында қатысушыларға бірқатар өзекті тақырыптар бойынша баяндамалар жасалды: Ұсақ малды қолдан ұрықтандыру. Экструдталған жем өндірісі. Тері өңдеу. Сондай-ақ, Қаз хабы мен «Ауладан дастарханға дейін» жобалары жайлы мәліметтер берілді. Бұл жобалар ауыл шаруашылығындағы өндірістік тиімділікті арттыруға және өнімдердің сапасын жақсартуға бағытталған. Айтуғанов Қайрат Қапарұлы мен Әжіметов Нұржан Нұрмаханбетұлы ауыл шаруашылығын дамытуда аса маңызды рөл атқаратын жаңа бастамаларды атап өтіп, партияның ауылдық аймақтарды қолдау бағытындағы жүзеге асырып жатқан жобалары туралы да сөз қозғады. Жиын барысында қатысушылар өздерінің көкейде жүрген сұрақтарын қойып, салалық сарапшылардан қажетті ақпараттар алды. Талқылаулар мен ұсыныстар бойынша тиісті шаралар қабылданатын болды.

«Ауыл шаруашылығы – адамзат тарихында ең көне, сонымен қатар ең маңызды экономикалық сала болып саналады. Бүгінгі таңда бұл сала тек дәстүрлі еңбекке ғана емес, ғылыми зерттеулерге, инновациялық технологияларға, цифрлық шешімдерге арқа сүйей отырып дамуда. Ғылым мен технологияның ауыл шаруашылығына енуі – өнім көлемін ұлғайтып қана қоймай, оның сапасын арттырып, шығынды азайтып, қоршаған ортаға түсетін кері әсерді төмендетуге жол ашады. XXI ғасырдағы ауыл шаруашылығын дамыту – тек жер өңдеу немесе мал бағу ғана емес, бұл – генетика, агрономия, агроэкология, агроинженерия, биотехнология және цифрлық технологиялардың тоғысуы болып отыр.

1. Ауыл шаруашылығын ғылыми тұрғыда дамыту не үшін қажет? Халық санының өсуі азық-түлікке деген сұранысты күрт арттыруда; Климаттық өзгерістер дәстүрлі агротехнологиялардың тиімсіз болуына әкеліп отыр; Жер мен су ресурстарының шектеулігі ғылыми оңтайландыруды қажет етеді; Әлемдік бәсекелестік сапалы және экологиялық таза өнім шығаруға итермелейді; Агроөнеркәсіптік кешеннің тиімділігі ғылыми негізделген әдістермен тығыз байланысты.
2. Ғылыми негізделген ауыл шаруашылығы салалары. 2.1. Агрономия және генетика. Жоғары өнімді, құрғақшылыққа, ауруларға төзімді тұқымдар өсіру (селекция); Генетикалық модификацияланған өнімдер (ГМО) арқылы шығымдылықты арттыру (этикалық мәселелер ескеріле отырып); Биотехнология арқылы зиянкестерге төзімді өсімдіктер өсіру. 2.2. Мал шаруашылығында ғылымның рөлі. Асыл тұқымды мал өсіру және генетикалық жақсарту (жаңа тұқым алу); Мал азығын ғылыми түрде баланс жасау (биоазық, пробиотиктер қолдану); Ветеринариялық инновациялар: вакциналар, чиптеу, селекциялық бақылау. 2.3. Топырақ және су ресурстарын тиімді пайдалану. Агрохимиялық зерттеу арқылы тыңайтқыш мөлшерін ғылыми есептеу; Топырақ эрозиясын болдырмау – агроэкологиялық мониторинг; Суармалы жерлерде тамшылатып суару, тұздануға қарсы ғылыми технологиялар қолдану.
3. Цифрландыру және «ақылды» ауыл шаруашылығы. 3.1. Дәлме-дәл егіншілік (precision farming). GPS пен дрон көмегімен жерді картаға түсіру, егісті бақылау; Датчиктер арқылы топырақ ылғалы мен құнарлылығын бақылау; Агророботтар және автоматты техникалар (тұқым сепкіш, егін жинағыш, тыңайтқыш шашқыш). 3.2. Агро-IoT (Internet of Things). Смарт жылыжайлар, климат бақылау жүйелері; Онлайн мал бақылау – чип, трекер, биомониторинг. 3.3. Ауыл шаруашылығындағы жасанды интеллект (AI) Ауруды ерте анықтау; Өнім көлемін болжау және нарықтық анализ; Агротехникалық процестерді автоматтандыру.
4. Ғылыми зерттеу мекемелері мен олардың рөлі. Қазақстанда ауыл шаруашылығына арналған бірқатар ғылыми мекемелер жұмыс істейді: Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты. Қазақ мал шаруашылығы және ветеринария ғылыми-зерттеу институты. Ұлттық аграрлық ғылыми-білім беру орталығы. Агроинженерлік орталықтар (машина жасау, механизация). Аталған мекемелер егіншілік пен мал шаруашылығының барлық бағыты бойынша ғылыми жобалар мен тәжірибелер жүргізіп, оларды өндіріс саласына енгізуге ықпал етеді.
5. Ғылымға негізделген мемлекеттік бағдарламалар. “АӨК-2025” Ұлттық жобасы. Агроғылым мен білімді біріктіру. Инновациялық технологияларды енгізу. Ауыл шаруашылығында экспорттық әлеуетті арттыру. “Цифрлы Қазақстан” бағдарламасы аясында. Егістік картографиясы, дронмен бақылау. Ауыл шаруашылығы өндірістерін цифрландыру. Онлайн оқыту және агроақпараттық платформа жасау.
6. Болашаққа көзқарас: ғылым қайда бағыттайды?. Вертикалды фермалар – қалада, жабық кеңістікте көкөніс өсіру (жыл бойы өнім алу). Органикалық ауыл шаруашылығы – химикатсыз, таза өнім өндіру (экспортқа бейімделген). Климатқа бейімделген ауыл шаруашылығы – жаһандық жылынуға жауап ретінде аграрлық жүйені жаңарту. Автономды техника – жүргізушісіз тракторлар, комбайндар. Ғылыми көзқарассыз ауыл шаруашылығы саласын тиімді әрі ұзақ мерзімді дамыту мүмкін емес. Бүгінгі таңда ауыл шаруашылығы – тек еңбек емес, білім, технология және инновацияға сүйенетін ғылым мен өндірістің қосындысы. Қазақстан үшін бұл сала – тек ішкі сұранысты қамтамасыз етудің ғана емес, экспорт пен экономиканың тұрақты өсуінің де негізі. Сондықтан болашақ мамандар, оқушылар мен студенттер ауыл шаруашылығы ғылымдарына ерекше мән беріп, аграрлық ғылымды таңдауы тиіс. Ғылыммен суарылған еңбек – ел ырысы мен берекесінің кепілі.

Мал шаруашылығы – ауыл шаруашылығының негізгі салаларының бірі. Оның ішінде ұсақ мал шаруашылығы (қой мен ешкі өсіру) — Қазақстандағы ең дәстүрлі әрі кең таралған кәсіп түрі. Алайда соңғы жылдары бұл салада өнімділікті арттыру, асыл тұқымды мал басын көбейту, генетикалық әлеуетті жақсарту мәселелері алдыңғы қатарға шықты. Осы міндеттерді шешудің ғылыми әрі тиімді жолы – қолдан ұрықтандыру әдісін кеңінен енгізу. Бұл әдіс – биотехнология саласындағы маңызды жетістіктердің бірі болып табылады және дамыған елдерде мал тұқымын жақсартудың басты құралына айналған. Ұсақ малды қолдан ұрықтандыру дегеніміз не? Қолдан ұрықтандыру — еркек малдан алынған ұрықты арнайы технология арқылы аналық малдың жатырына енгізу арқылы ұрпақ алу әдісі. Бұл табиғи шағылыстырусыз, тазалықпен, жоспарлы түрде және жоғары тиімділікпен жүзеге асырылады. Ұсақ малдарға (қой, ешкі) қолдан ұрықтандыру — генетикалық әлеуеті жоғары қошқар немесе текенің ұрығын пайдалану арқылы бүкіл табынның сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Қолдан ұрықтандырудың негізгі артықшылықтары.

1. Тұқым сапасын жақсарту. Бір ғана асыл тұқымды қошқардың ұрығын жүздеген аналық қойға қолдануға болады; Генетикалық тұрғыда жақсартылған төл алуға жол ашады; Тұқым қуалайтын аурулардың алдын алуға көмектеседі.
2. Экономикалық тиімділік. Қымбат тұратын қошқар сатып алмай-ақ, тек ұрығын пайдалану арқылы шаруашылық жүргізуге болады; Мал басының өнімділігі мен ет-сүт сапасы артады; Табын жаңарту процесі жеделдетіледі.
3. Биоқауіпсіздік.Жыныстық жолмен берілетін аурулардан қорғану; Қолдан ұрықтандыру барысында ветеринарлық бақылау жоғары деңгейде жүреді.
4. Ұрықты сақтау және тасымалдау. Ұрықты сұйық азотта сақтап, қажет болғанда кез келген уақытта пайдалануға болады; Шет елдерден немесе асыл тұқымды орталықтардан алынған ұрықты шалғай аудандарға жеткізуге болады. Қолдан ұрықтандырудың ғылыми негіздері

Қолдан ұрықтандыру биотехнологияның төмендегі салаларына сүйенеді: Генетика және селекция – сапалы қошқарлар таңдау; Ветеринария – аналық малдың денсаулығын бақылау; Эмбриология – ұрық дамуын басқару; Криобиология – ұрықты қатырып сақтау; Гормоналды басқару – аналық малдың күйітін үйлестіру. Ұсақ малды қолдан ұрықтандыру әдістері.

1. Жаңа алынған ұрықпен ұрықтандыру. Ұрық алынып, 1–2 сағат ішінде арнайы катетер арқылы аналыққа енгізіледі. 2. Сұйылтылған ұрықпен ұрықтандыру. Ұрық арнайы сұйылтқышпен өңделіп, бірнеше сағат бойы сақталады. 3. Қатырылған (криогенді) ұрықпен ұрықтандыру. Ұрық -196°C температурадағы сұйық азотта ұзақ сақталып, қажет болған кезде ерітіліп пайдаланылады.

Процестің кезеңдері: Қошқардан ұрық алу (электроэякулятор немесе жасанды қынап арқылы); Ұрық сапасын микроскоп арқылы тексеру (қозғалысы, концентрациясы); Ұрықты өңдеу және сақтау; Аналық малды күйітке келтіру (гормон немесе табиғи әдіспен); Ұрықты енгізу (катетер немесе лапароскопиялық әдіс арқылы). Қазақстандағы тәжірибе және болашағы. Қазіргі таңда Қазақстанда мал шаруашылығын дамытудың мемлекеттік бағдарламалары аясында ұсақ малды қолдан ұрықтандыруға ерекше көңіл бөлінуде. Әсіресе асыл тұқымды мал басын көбейту мақсатында: Ұрықтандыру бекеттері ашылуда; Ветеринар мамандар даярлануда; Шаруашылықтарға оқыту курстары ұйымдастырылуда; Мемлекеттік субсидиялар мен лизингтік бағдарламалар арқылы бұл қызмет түрін қолжетімді ету көзделіп отыр. Мысалы: “Асыл тұқымды мал шаруашылығын қолдау” субсидиясы; “АӨК-2025” ұлттық жобасы аясындағы мал өнімділігін арттыру жобалары. Ұсақ малды қолдан ұрықтандыру – мал шаруашылығының болашағын айқындайтын ғылыми жетістіктердің бірі. Бұл әдіс арқылы генетикалық әлеует жоғары, өнімділігі мол, ауруға төзімді төлдер алуға болады. Қазақстанда ауыл шаруашылығын ғылыммен ұштастыру арқылы ғана ұсақ мал шаруашылығын бәсекеге қабілетті, тиімді салаға айналдыруға мүмкіндік бар. Болашақта қолдан ұрықтандыру әдісі – әрбір шаруашылықтың стандартты технологиясына айналуы тиіс» – деді Ауыл партиясы Төрағасының орынбасары Айтуғанов Қайрат Қапарұлы.

«Мал шаруашылығы – қазақ халқының ата кәсібі, ауыл экономикасының басты саласы. Елімізде қой, сиыр, жылқы, түйе сияқты мал түрлері кеңінен өсіріледі. Ал бұл саланың тұрақты дамуы, өнімділік деңгейі, малдың денсаулығы мен сапалы өнімі – ең алдымен мал азығының сапасы мен жеткіліктілігіне тікелей байланысты. Малдың жағдайы – оның жеген азығымен өлшенеді. Қазақта “Мал азықты – малмен емес, ақылмен береді” деген нақыл сөз бар. Яғни, мал азығын ғылыми негізде, дұрыс мөлшермен және уақтылы беру – кәсіби мал шаруашылығының басты талабы. Бұл шығармада мал азығының маңыздылығы, түрлері, дайындау жолдары мен оны тиімді пайдалану туралы жан-жақты баяндалады. Мал азығының маңызы. Малға берілетін азық: Жануардың өсуі мен дамуына; Ет, сүт, жүн, тері өнімдерінің сапасына; Ауруға төзімділік пен өмір сүру ұзақтығына; Құнарлы төл алу мен ұрпақ сапасына; Малдың жүйке, асқорыту, сүйек, бұлшықет жүйесіне тікелей әсер етеді. Сондықтан мал азығын дайындау – кез келген шаруашылықтың жыл бойғы жоспарының негізі болуы тиіс. Мал азығының негізгі түрлері.

1. Шөп азықтар. Табиғи жайылым шөбі (жоңышқа, бетеге, қарабас, тағы басқа); Көпжылдық екпе шөптер (жоңышқа, беде); Шөп ұны мен шөп түйіршіктері.
2. Ірі азықтар. Пішен (кептірілген шөп); Пішендеме (шала кептірілген шөп); Сабан (астық дақылының сабағы).
3. Шырынды азықтар. Силос (жүгері, күнбағыс сабақтарынан дайындалады); Тамыр жемістер (сәбіз, қызылша, асқабақ); Көк шөптер.
4. Құрама жемдер (комбикорм). Дәнді дақыл ұны (арпа, бидай, жүгері); Кебек, күнжара (майлы дақыл қалдықтары); Минералды және дәруменді қоспалар.
5. Минералды азықтар. Тұз, бор, фосфор, кальций; Арнайы премикстер (витаминдер мен микроэлементтер қоспасы). Азық дайындау жолдары. Жаздың жайма-шуақ мезгілін пайдаланып, шаруалар қысқы мал азығын ерте бастан қамдайды. Азық дайындау – ұқыптылықты, техника мен еңбекті қажет ететін жұмыс. Шөп ору: мамыр–шілде аралығы – шөптің гүлдену кезеңінде; Шөпті дұрыс кептіру: күн көзіне көп қақпаған жөн, қоректік заттар сақталуы үшін көлеңкелі жерде кептіру пайдалы; Силос салу: шөп немесе жүгері сынды шырынды азықты арнайы шұңқырда бастырып, ашыту әдісі қолданылады; Құрама жем дайындау: ұнтақтау, араластыру, қоспалар қосу арқылы қорытылымдылығы жоғары азық әзірленеді. Азықтандыру нормасы мен тәртібі. Әр мал түрінің жасы, салмағы, физиологиялық жағдайына қарай азық мөлшері мен құрамы әртүрлі болуы қажет: Ғылыми тәсілдер мен жаңа технологиялар. Қазіргі таңда мал азығын дайындау мен үлестіруде инновациялық тәсілдер кеңінен қолданыла бастады: Теңестірілген рацион – малдың жасына, салмағына қарай құрамы есептелген арнайы мәзір; Автоматтандырылған азық таратқыштар – еңбек пен уақытты үнемдейді; Азықтандыру бағдарламалары (Feed software) – компьютерлік есеппен мал басына қажетті дәрумен мен калорияны есептейді; Сапа анализаторы – азықтың протеин, ылғал, талшық құрамын жылдам анықтайтын құрал. Мал азығы тапшылығы мен оны шешу жолдары. Өкінішке қарай, кей өңірлерде шөптің шықпауы, қуаңшылық, инфрақұрылымның әлсіздігі мал азығы мәселесін туындатып отыр. Шешу жолдары: Шөп егілетін жер көлемін көбейту;

Жем-шөп қорын ерте жинау; Мал басын азықтық мүмкіндікке қарай реттеу; Жем-шөп банкін құру (резерв қоры); Азықтық субсидияларды көбейту. Қорыта айтқанда, мал азығы – мал шаруашылығының жүрегі. Малдың денсаулығы мен өнімділігі тікелей оның жейтін азығына байланысты. Сондықтан азық дайындау ісі – жай ғана қосалқы жұмыс емес, бұл – мал өсірудегі басты шарттардың бірі. Әрбір шаруа, әрбір фермер малын ғана емес, оның азығын да сүйіп, жүйелі жоспармен жұмыс істесе, қазақтың төрт түлігі ешқашан кемімейді, қайта көбейеді» – Түркістан облысы бойынша өңірлік филиал төрағасы, облыстық мәслихат депутаты Әжіметов Нұржан Нұрмаханбетұлы.

Тері өңдеу шаруашылығы – адамзат өркениетінің ең көне кәсіптерінің бірі. Ертеде теріні өңдеу арқылы киім-кешек, ыдыс-аяқ, ер-тұрман, үй жабдықтары жасалған. Қазақ халқы да ежелден мал терісін ұқсата білген, оны күнделікті тұрмысқа қажетті бұйымдарға айналдырып, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан дәстүрге айналдырған. Ал бүгінгі таңда бұл сала – өнеркәсіптің маңызды тармағына айналып, жоғары сапалы былғары бұйымдар мен экспорттық әлеуеті жоғары өнімдер өндіретін заманауи өндіріс көзіне айналып отыр. Тері өңдеу шаруашылығының мәні. Мал шаруашылығы дамыған елдерде тері — ет пен сүттен кейінгі ең құнды екінші өнім. Әсіресе ірі қара, қой, ешкі, жылқы, түйе терілері былғары бұйымдар өндірісінің негізгі шикізаты болып табылады. Тері – қайта өңделетін, биологиялық және экономикалық құндылығы жоғары өнім.

Одан: Аяқ киім, Сөмке, Белдік, Жиһаз жабындысы, Спорт құралдары, Автоөндіріс бөлшектері жасалады. Тері өңдеудің негізгі кезеңдері. Тері өңдеу – бірнеше күрделі әрі технологиялық кезеңдерден тұрады. Негізгі процестер төмендегідей:

1. Теріні алу мен сақтау. Мал сойылған соң, тері уақтылы, таза әрі ұқыпты сылынып алуы тиіс; Қателікпен кесілген, жарақаттанған терілердің сапасы төмен болады; Тері тұздап немесе кептіріліп алдын ала өңдеуге дайындалады.
2. Алғашқы өңдеу. Теріні жүннен тазарту, Шірімеуі үшін химиялық өңдеу, Артық май, бұлшықет қалдықтарын алып тастау (қырмалау).
3. Илеу. Бұл – теріні былғарыға айналдыратын ең маңызды кезең; Табиғи немесе химиялық илеу әдістері қолданылады (хром, өсімдік илік заттары); Илеу теріге иілгіштік, беріктік, ұзақ сақталу қасиетін береді.
4. Бояу және жұмсарту. Теріге түс беру (бояу); Механикалық жұмсарту және тегістеу; Арнайы хош иістер, майлар жағу.
5. Дайын бұйым жасау. Былғары бұйым цехтары сөмке, белдік, аяқ киім, тон, әмиян, қолғап секілді тауарлар шығарады. Қазақстандағы тері өңдеу саласының жағдайы. Қазақстанда тері шикізаты жеткілікті болғанымен, теріні терең өңдейтін кәсіпорындар жеткіліксіз. Шикі тері көп жағдайда арзан бағамен шетелге экспортталады, ал дайын былғары немесе аяқ киім қайтадан жоғары бағамен елге әкелінеді.Қазіргі жағдайдағы басты проблемалар: Шикізаттың өңделмей кетуі; Заманауи құрал-жабдық тапшылығы; Білікті мамандар мен тері технологтарының жетіспеушілігі; Экологиялық талаптарды сақтамау. Мемлекеттік қолдау мен даму бағыттары: Жергілікті өңдеу цехтарын ашуға жеңілдетілген несие; «Ауыл аманаты» және «Бизнестің жол картасы» арқылы қолдау; Тері бұйымдарын брендке айналдыру (ұлттық нақыштағы өнімдер); Экологиялық таза илеу тәсілдерін енгізу. Халық дәстүріндегі тері өңдеу. Қазақ халқы теріден тұрмыстық және ұлттық бұйымдар жасауды шебер меңгерген: Малдың терісінен: мес, торсық, қауға, саба, тері қап, кебіс; Жылқы терісінен: қамшы, құрық, жүген, ер-тоқым; Қой терісінен: тон, ішік, тымақ, тұлып, киіз етік; Құрт-ірімшік сақтауға арналған тері ыдыстар. Бұл – жаратылыспен үйлесімді, табиғатқа зиян келтірмейтін, қайта өңделетін тұрмыстық экология. Тері өнімдерін экспорттау мүмкіндігі. Қазақстанда тері мен былғары бұйымдар өндірісін дамыту арқылы: Импортқа тәуелділікті азайтуға; Жаңа жұмыс орындарын ашуға; Ұлттық брендтерді шығаруға; Орта Азия мен Таяу Шығыс нарығына шығуға болады. Тері өңдеу шаруашылығы – бір кездері ауыл адамдарының тұрмыс тіршілігінің негізгі бөлігі болған сала. Бүгінде ол өндірістік және экспорттық маңызы бар, ұлттық экономиканың бөлігіне айнала алатын әлеуеті зор бағыт. Қазақстанда бұл саланы заманауи технологиямен ұштастыра отырып дамытсақ, халықты еңбекпен қамтып, ауыл шаруашылығындағы өнімнің толық циклін қалыптастыра аламыз. “Тері – тек қалдық емес, кәсіп көзі” екенін ескере отырып, мемлекет те, кәсіпкер де, шаруалар да бұл салаға жіті көңіл бөлуі қажет.