Отбасылық қатынастардан туындайтын даулар, оның ішінде ерлі зайыптылардың ортақ балалары бар неке бұзу істерін қараудағы мәселелері талқыланды. Түркістан облысының кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының ұйымдастыруымен «Отбасылық қатынастарынан туындайтын даулар бойынша, оның ішінде ерлі зайыптылардың ортақ балалары бар неке бұзу істерінің мәселелері» тақырыбында дөңгелек үстел өткізді. Дөңгелек үстелге Түркістан облысының кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының судьясы С.Нахипов, Түркістан қаласының білім бөлімнің өкілдері, Түркістан қалалық АХАТ бөлімінің өкілдері, психолог-маман, адвокаттар мен медиатор және сот қызметкерлері қатысты.
Дөңгелек үстелде судья С.Нахипов қатысушыларға өз баяндамасын жеткізіп.
Сотқа неке бұзу талап қою арыздармен жүгінуші ерлі-зайыптылар саны көбейіп, биыл 2024 жылдың 9 айында заңды некені бұзу туралы 1170 талап қою арыз түскенін айтты. Қазақстан Республикасының неке(ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы Заңының 19-бап некені (ерлі-зайыптылықты) сот тәртібімен бұзу жолдарын айтып өтті.
Отбасылық-неке қатынастарынан туындайтын дауларды қарау кезінде кәмелетке толмаған балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау мәселелеріне тоқталып, отбасы құндылықтарын сақтау мақсатында медиатордың техникасымен ерлі-зайыптыларды заң шеңберінде медияция заңымен татуластыру арқылы бітімге келтіру жолдарын түсіндіріп өтті. Қоғам мен мемлекетте ерекше маңызды орын алатынын отбасы қатынастарында бала мүддесі басты назарда болуын дөп басып айтып өтті. Іс-шара соңында қатысушылар өзара пікір алмасып, іс-шараның өзектілігін жұмыс барысында кездесетін бір қатар мәселелерді шешуге мүмкіндіктерін бергенін атап өтіп, ерлі-зайыптылырды барынша медияция жолымен шешуге үлес қосып, бала мүддесі маңызды мәселе екенін айтып, адвокат, психолог тарапынан қойылған сұрақтарына жауаптар берілді.
Отбасы даулары – бұл отбасы мүшелері арасында туындайтын келіспеушіліктер мен қақтығыстар. Олар әр түрлі себептерден, соның ішінде қаржылық мәселелерден, баланы тәрбиелеу тәсілдерінен, тұрмыстық міндеттерді бөлісу мәселелерінен, жеке қажеттіліктер мен құндылықтардың сәйкес келмеуінен туындауы мүмкін. Кейде, отбасында ұзақ уақыт шешілмеген дау-дамайлар үлкен жанжалдарға айналып, отбасы мүшелерінің арасындағы қарым-қатынасты әлсіретіп немесе тіпті ажырасуға алып келуі мүмкін. Отбасы дауларының негізгі түрлері: Жұбайлар арасындағы қақтығыстар – ерлі-зайыптылардың бір-біріне қоятын талаптары, қаржылық мәселелер, сенімсіздік, уақыт бөлу, т.б. Балалар мен ата-аналар арасындағы қақтығыстар – бала тәрбиесіне қатысты келіспеушіліктер, ұрпақтар арасындағы көзқарастардың айырмашылығы. Туыстар арасындағы қақтығыстар – отбасының кеңейтілген мүшелері арасында тұрмыстық, мүліктік және жеке мәселелерге байланысты келіспеушіліктер. Отбасы дауларын шешудің бірнеше тиімді әдісі бар: Диалог және келіссөздер – әрбір отбасы мүшесінің көзқарасын тыңдау, ортақ шешімге келу. Медиация – кәсіби маманның (психолог немесе медиатор) көмегімен бейтарап шешім іздеу. Психотерапия – ұзаққа созылған және терең эмоционалдық қайшылықтарды шешуге арналған психологиялық қолдау. Осындай тәсілдер отбасы мүшелерінің арасында түсіністік пен бірлікті сақтауға көмектеседі.
Отбасы дауларын болдырмау үшін отбасы мүшелері арасында түсіністік, сыйластық және ашық қарым-қатынас орнату өте маңызды. Міне, отбасы дауларын алдын алуға көмектесетін бірнеше кеңес: Ашық және адал қарым-қатынас. Отбасы мүшелерінің арасында еркін сөйлесуге және өз пікірлерін ашық айтуға жағдай жасау керек. Сезімдер мен қажеттіліктер туралы адал сөйлесіп, мәселені жасырмай айту – дау-дамайдың алдын алады.Түсіністік пен құрмет. Әркімнің өз көзқарасы мен құндылықтары бар екенін ескере отырып, оларды құрметтеу маңызды. Басқалардың пікірімен келіспесеңіз де, оны түсінуге және қабылдауға тырысыңыз. Келісімдер жасау. Тұрмыстық міндеттерді, қаржы мәселелерін және басқа жауапкершіліктерді әділ бөлісу отбасының үйлесімділігін сақтауға көмектеседі. Бұл әсіресе балаларды тәрбиелеу мен үй шаруасына қатысты мәселелерде маңызды.Уақыт бөлу. Бірге уақыт өткізу отбасы мүшелерін жақындастырады. Ортақ іс-шаралар, серуендер немесе қарапайым кешкі ас бір-біріңізді жақсы түсінуге мүмкіндік береді және байланысты нығайтады.
Жеке кеңістік пен уақыт. Кейде әр адамның өзіне арнаған уақыты мен жеке кеңістігі болуы маңызды. Бұл жеке демалыс алып, көңіл-күйді қалпына келтіруге мүмкіндік береді.Эмоцияларды бақылау. Ашуланып немесе ренжіген кезде асығыс шешім қабылдамай, тынышталуға уақыт бөліңіз. Эмоцияларды бақылау дауларды алдын алуға және шешуге көмектеседі. Отбасылық дәстүрлер мен құндылықтарды нығайту. Ортақ дәстүрлер мен құндылықтар отбасын біріктіреді. Отбасы мүшелері үшін маңызды нәрселерді анықтап, соған назар аудару – даулардың алдын алу жолдарының бірі. Кәсіби көмек алу. Егер мәселені өз бетіңізше шешу қиын болса, отбасылық психологқа немесе кеңесшіге жүгіну де тиімді. Мамандар эмоцияларды дұрыс бағыттауға, диалогты жақсартуға көмектеседі. Бұл әдістер отбасы мүшелері арасындағы қарым-қатынасты нығайтып, ұзақ мерзімді бейбіт және үйлесімді орта құруға көмектеседі.
Отбасындағы даулар түрлі себептерден туындауы мүмкін, өйткені әрбір отбасы мүшесінің өз жеке тұлғасы, қажеттіліктері мен құндылықтары бар. Міне, негізгі себептердің кейбірі: Қаржылық қиындықтар. Ақша мәселесі жиі жанжалдардың себебі болады. Әсіресе кіріс пен шығысты бөлуге, бюджет пен шығындарға қатысты келіспеушіліктер жиі кездеседі. Уақыт тапшылығы және шаршау. Көптеген ата-аналар жұмыс, үй шаруасы және баланы тәрбиелеу арасындағы балансты сақтауға тырысып, шаршап қалады. Тым көп міндеттер мен уақыттың жетіспеушілігі күйзеліске, содан келіспеушілікке әкелуі мүмкін. Балалар тәрбиесі. Баланы тәрбиелеу жолдарына қатысты әртүрлі көзқарастар ерлі-зайыптылар арасында дау тудыруы мүмкін. Мысалы, бір ата-ана қатаң тәртіпті ұнатса, екіншісі еркіндік беруді жөн көруі мүмкін. Рөлдерді бөлудегі теңсіздік. Үй шаруасына немесе балаларды тәрбиелеуге қатысты міндеттер тең бөлінбесе, бұл кейбір мүшелерде реніш сезімін тудыруы мүмкін. Туыстардың араласуы. Кейде кеңейтілген отбасы мүшелері (ата-әжелер, туыстар) отбасының ішкі істеріне араласып, өз пікірін енгізеді. Бұл ерлі-зайыптылардың өзара келіспеушілігіне әкелуі мүмкін.Қарым-қатынастың болмауы. Адал әрі ашық сөйлесудің жоқтығы, әсіресе бір-біріне деген сенімділік пен сыйластық әлсіреген кезде, отбасы мүшелері арасында түсініспеушілікті тудыруы мүмкін. Күнделікті тұрмыстық мәселелер. Ұсақ-түйек тұрмыстық мәселелер, мысалы, үйдің тазалығы, тамақ әзірлеу немесе басқа да міндеттер, кейде үлкен дауға айналуы мүмкін. Жеке уақыт пен кеңістіктің болмауы. Әр адамның өзіне арнаған уақытының және жеке кеңістігінің болмауы кейде ашуланшақтық пен реніш сезімін тудырады. Өзара күтілімдер. Кейде ерлі-зайыптылар немесе балалар өзара күтілімдерді орындамаған кезде реніш пен наразылық пайда болады. Әр отбасы мүшесі өз талаптары мен қажеттіліктерін ашық айтпаса, келіспеушілік туындайды. Отбасылық даулар көбінесе алдын алуға болатын жағдайлар. Ашық қарым-қатынас, түсіністік және өзара қолдау – кез келген отбасындағы келіспеушіліктерді шешуге көмектесетін маңызды құралдар.
“Неке” — ер мен әйелдің өзара келісімімен, махаббат және құрмет негізінде құрылған заңды одақ. Некенің негізгі мақсаты — отбасы құру, ұрпақ жалғастыру, бір-біріне қолдау көрсету және бірге өмір сүру. Қазақ қоғамында неке – тек екі адамның ғана емес, екі отбасының одағын білдіретін, үлкен маңызға ие әлеуметтік институт. Некенің бірнеше маңызды ерекшеліктері бар:
Заңдылығы. Неке мемлекеттік немесе діни рәсімдер арқылы заңды түрде бекітіледі. Мемлекет неке қиюды ресми тіркеп, ерлі-зайыптыларға белгілі бір құқықтар мен міндеттер жүктейді. Міндеттер мен құқықтар. Ерлі-зайыптылардың бір-біріне және балаларына қатысты міндеттері болады. Бұл, негізінен, материалдық қолдау, бір-біріне құрмет көрсету және ортақ шешімдерді бірге қабылдау жауапкершілігін қамтиды. Отбасы құндылықтарын сақтау. Неке – отбасылық құндылықтарды, дәстүрлерді және әдет-ғұрыптарды сақтап, оларды ұрпақтан ұрпаққа жеткізудің бір жолы. Қарым-қатынас пен түсіністік арқылы отбасының бірлігі мен үйлесімділігін сақтау маңызды. Махаббат пен сыйластық. Неке өзара махаббат пен сыйластыққа негізделуі керек. Бұл қарым-қатынастың ұзақ мерзімді болуына, тұрақтылыққа, үйлесімділікке ықпал етеді. Балаларды тәрбиелеу. Неке – баланы өсіріп-тәрбиелеуге, оған жақсы үлгі көрсетуге арналған орта. Балалар неке арқылы құрылған отбасында ата-анадан сүйіспеншілік, тәрбие және өмірлік маңызды құндылықтарды алады. Қоғамдық мәні. Неке қоғамдағы тәртіп пен тұрақтылықтың негізі болып табылады. Бақытты, тұрақты отбасылар қоғамның дамуына да үлкен ықпал етеді. Қазақ дәстүрінде неке құруға үлкен мән берілген, және ол бірнеше кезеңнен тұрады: құда түсу, ата-аналардың келісімі, қалыңдықты ұзату және үйлену тойы. Жалпы, неке – махаббат пен өзара құрметке негізделген, әрі ортақ мақсаттарға жетуге бағытталған серіктестік.
Неке істері – бұл ерлі-зайыптылар арасындағы құқықтық және жеке қарым-қатынастарды реттейтін іс-шаралар, сондай-ақ заңды мәселелер. Неке істері отбасы құру, некені тіркеу, некені бұзу, мүлікті бөлу және баланың қамқорлығына қатысты мәселелерді қамтиды. Қазақ қоғамында неке істері дәстүрлі құндылықтар мен құқықтық талаптарды біріктіреді, сондықтан көптеген жағдайда заңды процестер мен ұлттық әдет-ғұрыптар қатар қолданылуы мүмкін. Некеге қатысты негізгі істерге мыналар жатады: Некені тіркеу. Неке ресми түрде заңды болу үшін мемлекеттік органдарда тіркелуі керек. Бұл ерлі-зайыптыларға құқықтар мен міндеттер жүктейді және олардың қарым-қатынасын заңды түрде бекітеді. Қазақстанда неке қию АХАТ бөлімдерінде тіркеледі. Некені бұзу (ажырасу). Ерлі-зайыптылардың некені жалғастыра алмауы жағдайында олар заңды түрде ажыраса алады. Ажырасу сот немесе АХАТ арқылы жүзеге асады, бірақ кәмелетке толмаған балалар немесе ортақ мүлік болған жағдайда көбінесе сот процесі қажет болады. Мүлікті бөлу. Ажырасу кезінде ерлі-зайыптылардың бірлесіп тапқан мүлкі, қаржысы және басқа да материалдық ресурстары бөлінеді. Заңға сәйкес, ортақ мүлік екіге бөлінеді, бірақ кейбір жағдайларда сот басқа шешім қабылдай алады.
Баланың қамқорлығы. Ажырасу барысында баланың кіммен қалатыны және оны күтіп-бағу міндеттемелері анықталады. Сот көбінесе баланың мүддесін ескере отырып, ата-аналар арасындағы келісімге сүйенеді. Алимент төлеу. Некені бұзғаннан кейін баланың тәрбиесі мен күтімін қамтамасыз ету үшін алимент төлеу міндеті туындайды. Алимент төлеу міндеттемесі баланы асырап отырған ата-анаға қаржылық көмек көрсетуге арналған. Некеге тұруға келісім және некеге кедергілер. Кейбір жағдайларда, некеге тұруға кедергілер болуы мүмкін (мысалы, туыстық жақындық, жас ерекшеліктері, бұрынғы некенің заңды түрде аяқталмауы). Мұндай жағдайларда неке заңды түрде жарамсыз деп танылуы мүмкін. Некеге дейінгі және некеден кейінгі келісімдер
Ерлі-зайыптылар неке қиюдан бұрын немесе некеден кейін өзара мүліктік және жеке міндеттемелерін анықтайтын келісімдер жасай алады. Бұл келісімдер қаржылық және тұрмыстық мәселелерді алдын ала реттеуге көмектеседі.Туыстық қатынастарды реттеу. Кейбір жағдайларда ерлі-зайыптылардың ата-аналармен және басқа туыстармен қарым-қатынасын анықтау, балалардың аталары мен әжелерімен байланысын реттеу маңызды. Неке істері ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттерін әділ реттеуге және әрбір отбасы мүшесінің мүдделерін қорғауға бағытталған. Ажырасу немесе мүлікті бөлу сияқты қиын жағдайларда заңды көмек алу және кәсіби кеңеске жүгіну – маңызды қадамдардың бірі.
Некені бұзу (ажырасу) – ерлі-зайыптылардың заңды некелік қарым-қатынасты тоқтату туралы шешімі. Ажырасу – жиі күрделі эмоционалдық және құқықтық процесс, әсіресе, кәмелетке толмаған балалар, ортақ мүлік немесе басқа да маңызды мәселелер бар болса. Қазақстанда некені бұзу заңды түрде тіркеу немесе сот арқылы жүзеге асады. Некені бұзу процесі әртүрлі факторларға, оның ішінде ерлі-зайыптылардың өзара келісіміне және олардың жағдайына байланысты. Некені бұзудың негізгі қадамдары мен шарттары: Өзара келісім бойынша ажырасу.
Егер ерлі-зайыптылардың арасында кәмелетке толмаған бала немесе ортақ мүлік болмаса, олар АХАТ бөліміне барып, некені өзара келісіммен бұза алады. Мұндай жағдайда ажырасу процесі тезірек және қарапайым өтеді. Сот арқылы ажырасу. Кәмелетке толмаған балалар немесе ортақ мүлік болған жағдайда неке сот арқылы бұзылады. Сот, ең алдымен, баланың мүдделерін ескере отырып, кіммен қалатынын және алимент төлеу мәселелерін шешеді. Сондай-ақ, сот процесінде ортақ мүлікті бөлу, қаржылық міндеттемелер және басқа да құқықтық мәселелер қарастырылады. Кәмелетке толмаған балаларға қатысты мәселелер. Сот ажырасу барысында баланың кіммен қалатынын, басқа ата-ананың баламен қарым-қатынас жасау тәртібін және алимент мөлшерін анықтайды. Баланың мүддесі бірінші орында тұрады, сондықтан сот оның физикалық, эмоционалдық және материалдық жағдайын ескереді. Мүлікті бөлу. Некеге тұру кезінде ерлі-зайыптылардың бірлесіп тапқан мүлкі ажырасу барысында екіге бөлінеді. Мүлікті бөлу процесінде әр тараптың мүлікке үлесі анықталады. Егер некеге дейін жасалған мүліктік келісім болса (мысалы, некеге дейінгі келісім), онда сот соған сәйкес шешім қабылдайды. Алимент төлеу міндеттемелері.
Алимент – бұл ажырасқаннан кейінгі қаржылық көмек. Әдетте, бала тәрбиелеп отырған ата-ана алиментке өтініш бере алады. Сот алименттің мөлшерін және төлеу мерзімін анықтайды. Психологиялық және әлеуметтік қолдау. Ажырасу ерлі-зайыптылар мен олардың балалары үшін эмоционалдық күйзеліс әкелуі мүмкін. Кейбір жағдайларда кәсіби психологиялық көмекке жүгіну маңызды болады. Некені бұзу үшін қажетті құжаттар. Некені бұзу үшін тиісті өтініш, неке куәлігі, жеке куәлік, балалардың туу туралы куәліктері және басқа да құжаттар қажет болуы мүмкін.
Некені бұзу процесін дұрыс ұйымдастыру үшін кәсіби заңгерлердің, психологтардың және басқа да мамандардың көмегіне жүгіну отбасының барлық мүшелері үшін оң шешім табуға және қиындықтарды жеңілдетуге көмектеседі.
