Төлеби ауданында «Медиация және бітімгершілік жолдары» тақырыбында жиын өтті

Төлеби аудандық соты және аудандық билер кеңесінің ұйымдастыруымен «Медиация және бітімгершілік жолдары» жөнінде ауыл тұрғындарымен кездесу өтті. Төлеби ауданы бойынша ірі ауылдық округтердің бірі болып табылатын Қаратөбе ауылындағы кездесуге – Төлеби аудандық сотының төрағасы Ғ.Байарыстан, Төлеби аудандық билер кеңесінің төрағасы М.Бекболатов пен ауданға қарасты ауыл билері, Төлеби аудандық полиция бөлімі басшысының орынбасары М.Сейдуалиев, аудандық ішкі саясат бөлімінің басшысы Ж.Абдиев, Қаратөбе ауылдық округтің әкімі А.Балтабаев және жергілікті тұрғындары қатысты. Аталған кездесу барысында сот төрағасы ауыл тұрғындарына сот жүйесіндегі жаңашылдықтарды, сотқа жүгіну тәртіптері, сотта қолданылып отырған жаңа технологиялардың, ахуалдық орталықтың тиімді тұстарын атап өтіп, сонымен қатар тұрмыстық зорлық-зомбылық, әсіресе отбасылық қатынастар аясында сотта жиі орын алатын қылмыстық, әкімшілік құқықбұзушылық істер бойынша жауапкершіліктің қаталдатылғанын жеткізіп, алдағы уақытта Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 73-бабы бойынша келіп түсетін істер енді Қылмыстық кодекстің 108-1 және 109-1 баптарымен қылмыстық жауапкершілікке әкеп соғатынын айтты. Басты тақырып ретінде «Медиация және бітімгершілік жолдары» бағытында да даулар бойынша тараптардың мейлінше медиация және бітіммен аяқтаудың тиімді тұстарын жеткізіп, ондағы билердің алатын орнын ерекше атап өтті. Аудандық билер кеңесінің төрағасы М.Бекболатов, ауыл билері, Төлеби аудандық полиция бөлімі басшысының орынбасары М.Сейдуалиев, аудандық ішкі саясат бөлімінің басшысы Ж.Абдиев, округ әкімі А.Балтабаев – өз ойларын жеткізіп, ауыл тұрғындарының өздерін толғандырған сұрақтарына толыққанды жауаптар берілді.
Медиация — бұл дауларды шешудің әдісі, мұнда үшінші тарап, яғни медиатор, тараптарға келісімге жетуге көмектеседі. Медиатор шешім қабылдамайды, бірақ тараптардың өзара келіссөздер жүргізуіне жәрдемдеседі. Медиацияның негізгі сипаттамалары: Еріктілік: Медиация процесіне қатысу ерікті, тараптар кез келген уақытта процесстен шыға алады. Құпиялылық: Медиация барысында айтылған барлық нәрселер құпия болып табылады, бұл тараптардың ашық болуына көмектеседі. Нейтралдылық: Медиатор тараптарға бірдей қарайды және ешкімнің жағында болмайды.
Медиацияның артықшылықтары: Уақытты үнемдеу: Сот процестеріне қарағанда медиация жылдамырақ болады. Көптеген шешімдер: Тараптар дәстүрлі сот шешімдерінен тыс шығармашылық шешімдер таба алады. Қатынастарды сақтау: Медиация тараптардың арасындағы қатынастарды сақтауға мүмкіндік береді. Медиация түрлі дауларды, мысалы, отбасылық, коммерциялық, еңбек және тағы басқа салаларда қолдануға болады. Медиацияның тиімділігі бірнеше аспектілермен сипатталады, олар тараптардың мүдделерін ескере отырып, дауларды шешу процесін оңтайландырады. Міне, медиацияның негізгі тиімділік аспектілері: 1. Уақыт пен шығынды үнемдеу. Жылдам процесс: Соттық рәсімдермен салыстырғанда, медиация көп жағдайда жылдамырақ өтеді. Тараптар келісімге тез жетуі мүмкін. Төмен шығындар: Сот ісін жүргізу шығындары (заңгерлердің қызметі, сот алымдары) медиациямен салыстырғанда әлдеқайда жоғары болады. 2. Келісімдердің сапасы. Мүдделерді ескеру: Медиация кезінде тараптар өз мүдделерін тікелей білдіре алады, бұл нәтиже ретінде неғұрлым мықты әрі ұзақ мерзімді келісімдерге әкеледі. Шығармашылық шешімдер: Тараптар дәстүрлі құқықтық шеңберден шығып, жеке жағдайларына сәйкес шығармашылық шешімдер таба алады. 3. Қатынастарды нығайту. Конструктивті коммуникация: Медиация тараптардың арасындағы ашық әрі конструктивті диалогты дамытуға көмектеседі. Келісімдер арқылы қатынастарды сақтау: Дауларды сотқа апармау арқылы, тараптар өзара қатынастарын сақтап, нығайта алады. 4. Конфиденциалдық. Құпиялылық: Медиация барысында барлық талқылаулар құпия болып табылады, бұл тараптардың еркін пікір алмасуына мүмкіндік береді. 5. Тараптардың бақылауы. Сөз бостандығы: Тараптар процесс барысында өз сөздері мен шешімдеріне жауап береді, бұл олардың шешімдеріне бақылауды арттырады. Қабылданған шешімдердің қабылдануы: Тараптар өздері келісімге келгендіктен, ол көбінесе орындауға оңай болады. 6. Жергілікті ерекшеліктерді ескеру. Кең ауқымды қолдану: Медиация әр түрлі мәдениеттер мен құқықтық жүйелерде қолдануға болады, бұл оны әлемнің әр түкпірінде тиімді етеді. Медиация тиімді құрал болып табылады, себебі ол дауларды шешу кезінде тараптардың мүдделерін, қарым-қатынастарын және ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Медиацияның тарихы ежелгі дәуірлерден бастау алады және уақыт өте келе дамып, қазіргі заманғы заңнамалық және әлеуметтік контексте өзінің орнына ие болды. Міне, медиация тарихының негізгі кезеңдері: 1. Ежелгі дәуір. Ежелгі Мысыр мен Месопотамия: Тарихи жазбаларда дауларды шешу үшін бейтарап үшінші тараптың қатысуы туралы алғашқы мысалдар кездеседі. Греция мен Рим: Грецияда медиаторлар ретінде «парламентерлер» (parliamentarii) белгілі болды, олар дауларды шешу үшін таңдалатын. Римде де дауларды бейбіт жолмен шешу дәстүрлері болған. 2. Орта ғасырлар.
Дін мен құқық: Орта ғасырларда дін өкілдері, атап айтқанда, католик шіркеуі, дауларды шешуде медиаторлар ретінде маңызды рөл атқарды. Шіркеу құқықтық мәселелерде арбитр болып, бейбітшілік орнатуға көмектесті. Құқықтық дәстүрлер: Көптеген елдерде, мысалы, Англияда, орта ғасырларда дауларды шешу үшін бейтарап араласу әдістері кеңінен қолданылды. 3. Жаңа кезең. 18-19 ғасырлар: Медиаторлардың рөлі құқықтық жүйелерде көбірек танымал бола бастады. Америка Құрама Штаттарында, мысалы, 1800-жылдардың ортасында медиацияға деген қызығушылық арта түсті. Жаңа құқықтық институттар: Көптеген елдерде дауларды шешу институттары, соның ішінде медиация қызметтері құрылды. 4. 20 ғасыр. Медиацияның қалыптасуы: 20 ғасырдың ортасында медиацияның өзіндік формалары мен рәсімдері дамыды. Мысалы, 1970-80 жылдары АҚШ-та медиация кеңінен тарала бастады, әсіресе отбасылық даулар мен бизнес дауларын шешу саласында. Медиация туралы заңнамалар: Көптеген елдерде, соның ішінде АҚШ-та, медиацияның құқықтық статусы мен рәсімдері ресми түрде бекітілді. 5. Қазіргі заман. Глобализация және халықаралық медиация: 21 ғасырда медиация халықаралық деңгейде, соның ішінде мемлекеттік емес ұйымдар мен халықаралық арбитражды шешімдер арқылы кеңінен қолданылуда.
Технологияның әсері: Цифрлық технологиялардың дамуы, интернет және онлайн медиация қызметтері арқылы медиацияның қолжетімділігі артуда. Медиацияның тарихы бай және әртүрлі, ол қоғамдардың дамуымен тығыз байланысты. Бүгінде медиация әлемнің көптеген елдерінде дауларды шешудің тиімді тәсілі ретінде қабылданады.
Қазақ жеріндегі медиацияның тарихы және даму кезеңдері елдің мәдениеті, дәстүрлері мен құқықтық жүйесімен тығыз байланысты. Міне, қазақ жеріндегі медиацияның негізгі аспектілері: 1. Дәстүрлі құқықтық жүйе. Әдет-ғұрып құқығы: Қазақ қоғамында медиация дәстүрлі құқықтық жүйенің бір бөлігі ретінде қалыптасқан. Дауларды шешу үшін ақсақалдар мен билер, яғни қоғамның құрметті азаматтары, медиаторлар ретінде қызмет еткен.
Билер институты: Билер мен шешендер дауласқан тараптарды татуластырып, бейбіт жолмен шешім қабылдауға көмектескен. Бұл процесс ұлттық құндылықтарды, тәртіпті және өзара құрметті нығайтуға бағытталған. 2. Кеңес кезеңі. Сот жүйесі: Кеңес Одағында медиация формалары шектеулі болды, себебі дауларды шешу негізінен мемлекеттік сот жүйесі арқылы жүзеге асырылды. Алайда, азаматтық және отбасылық дауларды шешуде медиацияның элементтері қолданылды. 3. Тәуелсіздік кезеңі. Заңнамалық база: Қазақстан Республикасының тәуелсіздігінен кейін, 2000 жылдардың басында медиацияның құқықтық негізі қалыптасып, медиация туралы заңдар қабылданды. 2011 жылы Қазақстанда “Медиация туралы” Заң қабылданды, ол медиацияның рәсімдерін, медиаторлардың құқықтары мен міндеттерін анықтайды.Медиация институтының дамуы: Қазіргі таңда Қазақстанда медиацияны дамыту үшін арнайы ұйымдар мен орталықтар құрылуда. Бұл орталықтар медиаторларды даярлау, медиацияны насихаттау және азаматтарға қызмет көрсету мақсатында жұмыс істейді. 4. Медиацияның тиімділігі мен артықшылықтары. Дауларды бейбіт жолмен шешу: Медиация қазақ қоғамындағы дәстүрлі құндылықтарды, өзара сыйластықты және татуласуды қолдайды. Мәдени аспектілер: Қазақ мәдениетінде медиация отбасы, туысқандар мен қоғам арасындағы қатынастарды нығайтуға ықпал етеді. 5. Болашақта медиация. Қоғамдастықтың рөлі: Медиацияның тиімділігін арттыру үшін қоғамды, заңгерлер мен медиаторларды даярлау, ақпараттандыру жұмыстары жалғасуда. Технологиялардың әсері: Онлайн медиация мен цифрлық платформалардың дамуы медиацияны кеңірек қолжетімді етуге мүмкіндік береді. Қазақ жерінде медиацияның тарихы мен дамуы халықтың мәдениеті мен дәстүрлерімен тығыз байланыста. Заманауи Қазақстанда медиация құқықтық жүйеде маңызды рөл атқарып, дауларды бейбіт жолмен шешудің тиімді құралы ретінде қабылдануда.
Қазақстан Республикасында медиация рәсімі 2011 жылғы 28 қаңтарда қабылданған «Медиация туралы» Заңмен реттеледі. Бұл заң медиацияны ұйымдастыру саласындағы қоғамдық қатынастарды реттеп, оны жүргізу қағидаттары мен рәсімін, сондай-ақ медиатордың мәртебесін айқындайды. Заңның негізгі ережелері: Медиацияның қолданылу саласы: Заң жеке және (немесе) заңды тұлғалар қатысатын азаматтық, еңбек, отбасылық және өзге де құқықтық қатынастардан туындайтын дауларға, сондай-ақ онша ауыр емес және ауырлығы орташа қылмыстар туралы істер бойынша қылмыстық сот ісін жүргізу барысында қаралатын дауларға қолданылады. Медиацияны жүргізу қағидаттары: Медиация еріктілік, медиация тараптарының тең құқылығы, медиатордың тәуелсіздігі мен бейтараптылығы, медиация рәсіміне араласуға жол бермеушілік және құпиялық қағидаттары негізінде жүргізіледі. Медиаторларға қойылатын талаптар: Медиаторлар кәсіби немесе қоғамдық негізде медиация жүргізу үшін тараптар тартатын тәуелсіз жеке тұлғалар болуы тиіс. Кәсіби медиаторлар үшін арнайы талаптар белгіленген, оның ішінде жоғары білімнің болуы және медиаторларды даярлау бағдарламасы бойынша оқытудан өту қажеттілігі. Медиацияны жүргізу тәртібі: Медиацияны жүргізу тәртібі мен тәсілдері заңда белгіленген, оған сәйкес медиатор тараптардың келісімі бойынша медиацияның орны мен уақытын анықтайды, медиация тілін таңдайды және медиация туралы шарт жасасады. Бұл заңның қабылдануы Қазақстанда дауларды бейбіт жолмен шешудің баламалы әдісі ретінде медиация институтын дамытуға бағытталған маңызды қадам болды.
Бітімгер — бұл даулар мен келіспеушіліктерді бейбіт жолмен шешуге көмектесетін, үшінші тарап ретінде әрекет ететін адам. Бітімгердің негізгі міндеті — тараптарға ортақ келісімге жетуге ықпал ету, әрі олар арасындағы қарым-қатынасты нығайту. Бітімгердің негізгі міндеттері мен функциялары:
Келіссөз жүргізу: Бітімгер тараптардың арасында келіссөздер жүргізіп, олардың мүдделерін ескере отырып, ортақ шешім табуға көмектеседі. Конфиденциалдылық: Бітімгер тараптардың барлық талқылаулары мен келісімдері құпия болатынын қамтамасыз етеді, бұл ашықтық пен сенімділікті арттырады. Нейтралдық: Бітімгер тараптарға бірдей қарайды және ешбір жақты қолдамайды, бұл процесс барысында әділеттілікті қамтамасыз етеді. Ақпараттық қолдау: Бітімгер тараптарға медиация мен бітімгершілік рәсімдері туралы ақпарат бере алады, сондай-ақ олардың құқықтары мен міндеттері туралы түсіндіру жұмыстарын жүргізеді. Тараптар арасындағы қатынасты нығайту: Бітімгер тараптардың арасындағы конфликттерді шешуге көмектеседі, бұл олардың арасындағы қарым-қатынасты сақтауға және нығайтуға ықпал етеді. Бітімгерлік рәсімінің артықшылықтары: Уақытты және шығынды үнемдеу: Бітімгерлік рәсімдері сот процестеріне қарағанда жылдамырақ және арзан. Келісімдердің сапасы: Тараптар өздерінің мүдделерін ескере отырып, жеке шешімдер таба алады. Конструктивті диалог: Бітімгер тараптардың арасында ашық және конструктивті диалогты дамытады.
Бітімгерлік Қазақстанда Қазақстанда бітімгерлік рәсімдері медиация заңнамасымен реттеледі, бітімгерлер мен медиаторлар арасында белгілі бір айырмашылықтар бар. Бітімгерлер қоғамдастықта, жұмыс орындарында немесе жергілікті деңгейде дау-дамайларды шешуде қызмет ете алады. Бітімгер — дауларды шешудің тиімді, бейбіт жолын ұсынатын маңызды тұлға. Олар тараптардың арасында байланысты нығайту мен келісімге жетуге ықпал етеді.
Медиатор — дауларды шешу процесінде тараптар арасындағы келісімді қамтамасыз ету үшін кәсіби немесе қоғамдық негізде әрекет ететін тұлға. Медиатордың міндеттері мен құқықтары заңнамамен және медиация рәсімдерінде анықталған. Міне, медиатордың негізгі міндеттері мен құқықтары: Медиатордың міндеттері Нейтралдықты сақтау: Медиатор тараптардың мүдделерін тең дәрежеде қорғап, ешбір тарапты қолдамайды. Конфиденциалдылықты қамтамасыз ету: Медиатор медиация барысында тараптар арасындағы барлық ақпаратты құпия сақтауы тиіс. Тараптарды ақпараттандыру: Медиатор тараптарға медиация рәсімі, оның артықшылықтары мен міндеттері туралы ақпарат беруі керек. Тараптардың пікірін тыңдау: Медиатор тараптардың пікірлерін, сезімдерін және қажеттіліктерін тыңдап, оларды түсінуге ықпал етеді. Келіссөздерді жүргізу: Медиатор тараптар арасында конструктивті диалогты жүргізіп, шешім табуға көмектеседі. Процестің басқарылуын қамтамасыз ету: Медиатор медиацияның барысын бақылап, рәсімнің дұрыс әрі тиімді өтуін қамтамасыз етуі тиіс. Келісімдерді рәсімдеу: Егер тараптар келісімге келсе, медиатор бұл келісімді жазбаша түрде рәсімдеуі қажет. Медиатордың құқықтары. Кәсіби құзырет: Медиатор медиация процесін жүргізу үшін қажетті білім мен дағдыларды талап ете алады. Тараптарды шақыру: Медиатор қажет болған жағдайда, қосымша тараптарды, мысалы, сарапшыларды немесе куәларды медиацияға тартуға құқығы бар. Процеске әсер ету: Медиатор тараптардың келіссөздер процесіне белсенді қатысып, қажетті жағдайда процеске өзгерістер енгізуге құқылы. Кәсіби білім: Медиатор қажетті кәсіби біліктілігі мен даярлық сертификаттарын сұратуға құқылы. Құпия ақпарат: Медиатор өз қызметінде қолданған ақпаратты қорғауға құқылы және тараптардың рұқсатынсыз оны жариялауға болмайды. Медиациядан шығу: Медиатор процесс барысында тараптардың мүддесіне сәйкес келмейтін немесе этикалық тұрғыдан дұрыс емес жағдайларда медициядан шығуға құқылы. Медиатордың міндеттері мен құқықтары оның медиация процесіндегі рөлін тиімді жүзеге асыруға бағытталған. Ол тараптардың арасында конструктивті диалогты дамытуға, дауларды бейбіт жолмен шешуге және әділеттілікті қамтамасыз етуге көмектеседі.
Бітімгершілік — дауларды шешудің бейбіт әдісі, ол тараптар арасындағы қатынастарды сақтап, нығайтуға бағытталған. Бітімгершілік жолдары әртүрлі болуы мүмкін, және олар конфликттің сипатына, контекстіне, сондай-ақ тараптардың қажеттіліктеріне байланысты таңдалады. Міне, бітімгершілік жолдарының негізгі түрлері: 1. Медиация. Сипаттамасы: Тараптардың арасындағы дауды шешу үшін медиатордың (үшінші тарап) қатысуы. Медиатор бейтарап ретінде әрекет етіп, тараптарға келісімді табуға көмектеседі. Артықшылықтары: Тараптар арасындағы қарым-қатынасты сақтау, конфиденциалдылық, келісімді жылдам алу. 2. Бітімгерлік (арбитраж). Сипаттамасы: Тараптардың дауын шешу үшін бітімгер (арбитр) тағайындалады. Бітімгер тараптардың ұсыныстарын тыңдап, шешім шығарады. Артықшылықтары: Заңды күшке ие шешім, дауды кәсіби бітімгердің шешуі. 3. Татуласу. Сипаттамасы: Тараптар өзара келісімге келуге тырысады. Татуласу процесінде тараптар арасында ашық диалог жүргізіледі. Артықшылықтары: Тараптар арасында тікелей байланыс, өзара келісімді табу мүмкіндігі. 4. Сұхбат (консультация). Сипаттамасы: Тараптар бітімгер немесе медиатордың көмегімен сұхбаттасады. Тараптар өз пікірлерін білдіріп, түсіністікке қол жеткізуге тырысады. Артықшылықтары: Тараптар арасында ашық байланыс, қарым-қатынасты нығайту. 5. Достық кездесулер. Сипаттамасы: Тараптар бейресми ортада кездесіп, мәселелерді тікелей талқылайды. Мұндай кездесулер достық атмосферада өтеді. Артықшылықтары: Тараптар арасында сенімділік, татуласу үшін жағдай жасау. 6. Заңды консультациялар
Сипаттамасы: Тараптар заңгерлер мен құқықтық кеңесшілерден көмек алады. Бұл жағдайда заңды шешімдер мен құқықтық негіздер талқыланады.
Артықшылықтары: Заңды аспектілерді ескере отырып, дауды шешу. 7. Психологиялық кеңес беру. Сипаттамасы: Психолог немесе психотерапевт тараптармен жұмыс істейді, эмоциялық және психологиялық аспектілерге назар аударады. Артықшылықтары: Эмоционалды жүктемені жеңілдету, қатынастарды түсіну. Бітімгершілік жолдары дауларды бейбіт жолмен шешуге арналған әртүрлі тәсілдер мен әдістерді қамтиды. Әрбір тәсілдің өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар, сондықтан тараптар өз жағдайларына сәйкес ең тиімді бітімгершілік жолын таңдауы тиіс.
Медиатор мен бітімгер (арбитр) — дауларды шешуде қолданылатын екі түрлі тұлға, бірақ олардың рөлдері мен міндеттері арасында кейбір айырмашылықтар бар. Міне, олардың негізгі ерекшеліктері: Медиатор — бұл дауларды шешу процесінде тараптар арасындағы диалогты жеңілдететін, бейтарап үшінші тұлға. Ол тараптарға өзара келісімге келуге көмектеседі, бірақ шешімді қабылдамайды.Міндеттері: Тараптардың арасындағы коммуникацияны жеңілдету. Тараптардың мүдделерін түсіну және ескеру. Процесті басқару, ашық диалогты қамтамасыз ету. Құпиялылықты сақтау.
Процесстің сипаты: Медиаторлық процесс ерікті, және тараптар өз шешімдерін қабылдауға толық құқығы бар. Медиатор шешім шығармайды, тек тараптарға көмек көрсетеді.2. Бітімгер (арбитр) — дауды шешу үшін тағайындалған, бейтарап тұлға. Ол тараптардың ұсыныстарын тыңдап, дауды шешуге міндетті. Міндеттері: Тараптардың арасындағы келісімдерді қарастыру. Тараптардың ұсынған дәлелдері мен ақпараттарына негізделіп, шешім шығару. Заңды талаптарды ескере отырып, әділ және құқықтық шешім қабылдау. Процесстің сипаты: Бітімгерлік процесс ресми түрде рәсімделеді, және бітімгердің шешімі заңды күшке ие болады. Тараптар бітімгердің шешімін орындауға міндетті.