Аудан әкімі Ерлан Нұрмаханов Бөген ауылдық округіне қарасты Екпінді, Шалдар, Сарқырама және Ақбастау ауылдық округіне қарасты Жолғабас, Кеңес елді мекендерін аралап, тұрғындар тарапынан көтерілген өзекті мәселелерді тыңдады.Тұрғындар тарапынан айтылған ауыз су, табиғи газбен қамту, ішкі көшелерге асфальт төсеу және ағын су каналын механикалық тазалаудан өткізу мәселелерін тыңдап, олардың жоспарға сәйкес шешімін табатындығына тоқталды. Екпінді, Шалдар елді мекеніндегі мектептердегі ағымдағы жөндеу жұмыстарының барысын көріп, ондағы орын алып отырған кемшіліктерді жоюды тапсырды. Мердігер мекемеге және жауаптыларға жөндеу жұмыстарының сапалы жүргізілуін қадағалап, бекітілген мерзімде аяқтауды ескертті.
Аталған елді мекендердегі жөндеуді қажет ететін көшелер бойынша нақты есебін жасап, бюджеттік өтінім беру және электр бағаналарының жарамсыздарын шұғыл түрде ауыстыру қажеттігін тапсырды. Ауыл әкіміне елді мекен аумағында тазалық жұмыстарын тұрақты түрде ұйымдастырып отыруды жүктеді. Сапар барысында Сарқырама елді мекенінде болып, ондағы ескі мектеп ғимаратын демеушілер, инвесторлар тарту арқылы жөндеуден өткізіп «Art Sport» бағдарламасы аясында тиімді пайдалану жолдарын қарастыру қажеттігіне тоқталды. Сонымен қатар, жауапты бөлімдердің басшыларына аудан аумағындағы пайдаланылмай отырған ескі нысандардың есебін жасап, оны тиімді пайдалану мүмкіндігін қарастыруды тапсырды.
Бұдан әрі аудан әкімі Ақбастау ауылдық округіндегі Жолғабас, Кеңес елді мекендерін аралады. Жауапты бөлімге аталған елді мекендерде жеткізуші магистралды газ құбыры мен ішкі газ жүйелері құрылысының сапалы жүргізілуін қадағалап, өндірістік кестеге сәйкес ел игілігіне пайдалануға беру керектігін ескертті. Сондай-ақ, ауылдық округтің әкіміне тұрғындар тарапынан көтеріліп отырған мәселелерді жергілікті деңгейде шешуді тапсырды. Аудан әкімі аппаратына іс-сапар қорытындысымен берілген тапсырмалар бойынша хаттама түзіп, орындалуын қатаң бақылауға алуды тапсырды.
Су – жер бетіндегі тіршілік көзі, күнделікті тұрмысқа қолданылатын ауыз су көзінің тазалығына, оның сапасына аса көңіл бөгеніміз абзал. Су – біртұтас бөлінбейтін зат. Ол сутек пен оттектен тұрады. Тірі және өлі табиғатта жүретін түрлі процестер мен құбылыстардың адам тіршілігіне жұмсалатын заттардың ішінде судың маңызы зор. Су адам денсаулығының кепілі екені рас. Қоғамдық өндірістің жедел дамуы, қалалардың урбанизациясы, халық санының тез өсуі, қоғамның тұрмыс жағдайының жақсаруы, халықтың мәдени деңгейінің өсуі, осының бәрі-судың қажеттілігін өсіреді. Сондықтан қолданылатын су экологиялық жағынан қауіпсіз болуы керек. Ішетін су барлық санитарлық тазалық сақтау талабына сай болған жағдайда ғана өзінің физиологиялық қызметін орындай алады. Тазалығы жөнінен су мөлдір, иісі, дәмі жоқ болып, ең бастысы құрамында ағза үшін зиянды химиялық заттар және ауру туғызатын микробтар болмауы тиіс. Сонымен қатар адам үшін судағы еріген химиялық заттардың құрамы мен мөлшерінің мәні зор. Химиялық элементтердің мөлшеріне қарай кейбір су көздерінің емдік қасиеттері де бар. Суды емдеу орындарында екі түрлі жолмен ауыз суы ретінде және шомылатын су ретінде пайдаланады. Табиғатта судың орнын ауыстыратын зат жоқ. Су-тіршілік көзі, су-өмір. Су құрамын анықтау үшін ҚР ҮЭМ 2016 жылғы 6 маусымдағы №239 бұйрығымен бекітілген «Өндірістік бақылауды жүзеге асыруға қойылатын санитарлық-эпидемиологиялық талаптар» санитариялық қағидаларына сәйкес су жинау орны және су тазарту қондырғыларының сенімгерлікке алған жеке кәсіпкерлері келісім-шартқа отырып, тоқсаныға 1 рет ауыз суға сынама алынып, оларға толық химиялық-физикалық зерттеулер жүргізіледі. Атап айтқанда иісіне, дәміне, түстілігіне, лайлығына, сутектік көрсеткішіне, қалдық хлорға, сульфат, хлорид, нитрат иондарына, ауыр металл тұздарына, т.б. химиялық элементтер құрамына қаралады.
«Су — тіршілік көзі». Әрине, адам баласының күнделікті тіршілігін сусыз елестету мүмкін емес. « Су… Сенің түсің де, иісің де, дәмің де жоқ. Сондықтан сені суреттеу мүмкін емес. Бірақ сен адамға рақат сыйлайсың. Сені тіршілікке қажет деп айту аздық етеді. Сен тіршіліктің өзісің!» -деген екен Антуан де Сент-Экзюпери. Су адам өмірінде алатын орны ерекше. Бұл таңқаларлық жайт емес, себебі адам ағзасының 70 пайызын су құрайды. Жер бетіндегі тіршіліктің өзі суда пайда болған деседі.Біздің планетамыздың үштен төрт бөлігін су алып жатыр.Барлық теңіздер мен мұхыттардағы судың көлемінің өзі миллиондаған куб шақырымға жетеді. Егер мұхиттар орта есеппен 4 шақырым, ал кей жерлерінде 11 шақырым төмен орналаспаса, онда жер бетін 3,5 шақырым биіктікте су алып жатар еді дейді ғалымдар. Мұхиттағы сулар әрқашан таза болып, оттегі алмасып тұруы тиіс. Үлкен су қоймаларындағы сулар бұзылмас үшін, судың құрамының 3-4 пайызы тұзды болады.Бұл оны бұзылудан сақтайды. Мұхиттағы су –тұзды су.Адамға шаруашылық және ауыз суды тұтынуына тек қана тұщы су қажет.Жылдан жылға тұщы суды қолдану қажеттілігі артып келеді. Үлкен қаланың әрбір тұрғынына күніне тұтынуға бірнеше жүздеген литр су қажет. Таза тұщы су адамға ішуге, ас әзірлеуге, ыдыс-аяқ , киім- кешек жууға, үй тазалауға, бақша егуге, жуынуға, өсімдік өсіруге т.б.тұрмыс әрекеттерінде қолдануға болады.Жұмыс істеу үшін зауыт пен фабрикаларға да көп мөлшерде тұщы су қажет екендігі де анықталған. Егіс далаларын суару үшін де аз су кетпейді. Өзектілігі: Дүние жүзінің ¾ бөлігін су алып жатыр. Су – баға жатпес табиғат байлығы. Жер жүзіндегі барлық тіршілік суға байланысты. Сусыз тіршілік болуы мүмкін емес. Ол зат алмасу процесінде шешуші роль атқарады. Ал зат алмасу процесі- барлық органикалық өмірдің негізгі екені белгілі. Жер бетіндегі барлық судың 3 пайыздан аз бөлігі ғана тұщы суды құрайды. Жер бетіндегі тұщы су қорының 97 пайызы Антарктида, Гренландия және полюстер мен таудағы мұздықтар үлесіне тиеді. Құрлықтың тек 3 пайызын көлдер мен өзендер алып жатыр.Егер барлық тұщы су полярлық мұздықтар мен мұздарда, адам аяғы тимейтін жерлерде жатыр деп санайтын болсақ, онда өзендер мен көлдерді қастерлеп, кірленуіне жол бермеуіміз керек.
Су-тіршілік көзі. Тірлігі оттегінсіз өтетін ішекте тіршілік ететін бактериялар бар,бірақ сусыз өмір сүретін ағза кездеспейді.Тіршілік құбылыстарының бәрі судың қатысуымен жүреді. Сондықтан ағзалар денесінің 50-90 пайызы судан тұрады. Салмағы 70 кг адамның денесінде 50 кг су бар. Оның мөлшері 17 килограммға кемісе, адам өледі. Адам су ішпей 1 апта ғана шыдайды.
Су- табиғатта ең көп таралған зат. Жер бетінің 2/3 бөлігін су қабаты алып жатыр. Судың тағы бір кереметі оның су қабаты, ауа қабаты, құрлық қабаты арасында тынымсыз айналыста жүретіндігі. Судың тағы бір қасиеті –жақсы еріткіш. Ас тұзын суға салсақ, оның қатты түйіршіктері еріп, мөлдір ерітіндіге айналады. Жерге сіңген су тау жыныстарындағы әр түрлі минерал заттарын ерітеді. Бұдан судың физикалық қасиеті өзгереді. Дәм және иіс пайда болады,жылынады. Жаңа қасиеттерге ие болған жер астынан шығатын суларды минералдық сулар деп атайды. Судағы еріген заттарының мөлшері оның кездесетін жерлеріне байланысты. Ішуге жарамды судың 1 литрінде 2-20 грамм еріген тұздары болады. Ол адам ағзасына пайдалы әр түрлі сырқаттардан айығуға жәрдемдеседі. Ондай суларды шипалы сулар дейміз.
Су табиғаттағы барлық тіршілік атаулының құрамына кіреді. Көптеген өсімдіктің 80-95 пайызы судан тұрады.Адам ағзасының құрамында қанның, ас қорытатын сөлдің, сілекейдің құрамына кіреді. Су-тамақ рационының маңызды құрамдас бөлігі. Сусыз тіршілік жоқ. Адам шөлдегеннен гөрі аштыққа шыдамды келеді. Зат алмасудың барлық процестері судың қатысуымен атқарылады. Тамақты сіңіру, қанға нәрлі заттардың жетуі сұйық ортада өтеді. Зат алмасудың зиянды өнімі организмнен су арқылы шығарылады. Организмде судың жеткіліксіз болуы шөлдеуге әкеліп соқтырады да, судың артық болуы жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын қиындатады, ағыл- тегіл терлетеді,қалжыратады.
Су- ұлы саяхатшы. Ол бір орнында отырғанды ұнатпайды.Жер бетіндегі су айналымы да – ғажайып. Су ауа қысымы өзгере қалса, сапарға аттануға әзір тұрады. Су айналымы үздіксіз жүріп тұрады. Табиғаттағы су айналымы — жер шарындағы судың күн қуаты мен салмақ күшінің әсерінен үздіксіз тұйық айналу процесі. Ол күннің жылуы ауада көрінбейтін газға айналдырған кезден басталады.Бұл газ су буы деп аталады. Су буы жоғары көтеріліп,суиды және су тамшыларына айналады. Осы тамшылардың жиналып бірігуінен бұлт түзіледі. Жел оларды айдайды. Бұлттардан су жаңбыр, қар жерге жаңбыр күйінде түскен су өзендер мен тоғандарға қосылады жəне жерге сіңеді. , бұршақ болып жерге түседі. Ал құрлықтан мұның біразы өзендер арқылы мұхиттарға қайтадан ағып барады (судың үлкен тұйық айналымы).
Су бірде қарға, бірде мұзға айналып, кейпін өзгертіп отырады.Бұл судың түрлі қалыпқа ене алатынын көрсете алады. Ол бірде сұйық, бірде газ түрінде, бірде қатты күйде болады. Сұйық күйде судың молекулалары онша тығыз бірікпегендіктен, қалаған жағына аға алады. Ол кез келген ыдысқа немесе тереңдікте орналаса алады. Сондықтан жаңбырдан кейін асфальт пен жер бетінде шалшықтар пайда болады. Бұған қарапайым тәжірибе жасадым. Түрлі көлемдегі үш ыдыс алып, суды үшеуіне кезекпен құйып шықтым. Сол кезде судың ыдыстың көлеміне қарай түрлі көлемге енетіне көзім жетті. Қатты суық түсіп, мұз немесе қарға айналғанда, су қатты күйге енеді. Тоңазытқышқа шыны бөтелкемен су қойдым. Мұз болып қатып, бөтелке сынып кетті. Соның арқасында су қатқан кезде бұрынғы қалпына қарағанда көлемі ұлғаятынын білдім. Өзге сұйық заттарға қарағанда осы қасиетімен ерекшеленеді.Қатып жатқан мұзды жылы жерге әкелсе, от ериді. Қарды қолға ұстаса, ол да еріп, молекулалардың тәртібі бұзылып, су қайтадан сұйық қалпына келеді.
Газ тәрізді күйге су қыздырған кезде айналады. Мұндай күйде будың молекулалары бір-бірінен алыс орналасатындықтан, олар тез тарайды. Бу жеңіл болып көрінеді. Бірақ оның күші паровоздар мен кемелерді қозғалысқа келтіреді. Сонан кейін бу күшінің орнын қуат күші алмастыра алады. Судың мұндай күйлерін біз жыл бойы, яғни тұман, шық, қырау, бұршақ, қар түскенде кездестіреміз. Су климат пен ауа райының өзгеруіне тікелей әсер етеді судың қорына байланысты әрбір аймақтың климаты да өзгеріп отырады. Мұны теңіздер мен көлдердің деңгейінің өзгеруіне байланысты ауа райының өзгеруінен байқауға болады. Судың булануына көп жылу қажет. Су қатқан кезде ол осы жылуды қайтарады.Су баяу қызып, баяу суиды. Су жерді құрғап кетуден сақтайды. Сонымен қатар, судың буы ауада Жердің жылуын ұстап, оның ғарышқа ұшып кетуіне жол бермейді. Сонымен су планетадағы температураның өзгеруін реттеп отырады.
Су – тіршілік көзі. Сусыз жан-жануарлар да, өсімдіктер де өмір сүре алмайды. Тамақсыз бірнеше апта өмір сүре алатын адамдар сусыз қалса, бірнеше тәуліктен соң өліп кетеді. Мамандардың айтуынша, ауыз суының ішінде табиғаттағы таза бұлақтың суынан пайдалы сусын жоқ. Ауыз суы мөлдір, бөтен иісі жоқ, дәмі жағымды, салқын (бірақ тым суық болмасын), денсаулыққа зиянды қоспасыз болуға тиіс. Ауыз су тазалығы- денсаулық кепілі. Ауа райы өте ысыған кезде (температура 35-40 С-ға жеткенде), адамдар мен жануарлар денедегі судың азаюйын ауыр сезінеді. Бұл жағдайда организмге керекті су мөлшері 2-3 есе өседі. Судың организмге жетпеуі ас қорыту процесінің бұзылуына, қандағы судың азаюын әкеліп соқтырады. Әртүрлі жұқпалы аурулардың басым көпшілігі ауа, тамақ, ауыз су арқылы жұғады. Себебі, ауыз су уланса, халық қырылады. Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтеріне сүйенсек, адамзат ауруының 90 пайызы сапасыз судың салдарынан туындайды екен. Жасуша ағзасына қорек заттарды (дәрумендер мен минерал тұздары) жеткізетін де, ағзаны лас заттардан тазартатын да — осы су. Одан басқа су тыныс алу мен жылу реттеу процестеріне де қатысады. Себебі, ауыз су уланса, халық қырылады. Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтеріне сүйенсек, адамзат ауруының 90 пайызы сапасыз судың салдарынан туындайды екен. Сондықтан таза емес ауыз суды пайдалану қауіпті: түрлі микроағзалардан тұратын су кейде оба, тырысқақ, гепатит секілді жаман ауруларға шалдықтыратыны белгілі. Жердегі барлық судың 97,2 пайызы ішуге жарамсыз! Шикі суды, әсіресе құдықтардың, өзендердің, тоғандардың, көлдердің суын ішпеген дұрыс. Ауыз суының ең залалсызы – қайнаған су.
Табиғи, таза су ғана адамға ем болады, қуат береді, мақсатқа жетуге көмектеседі. Су – азық, дәрумен және минералдардың негізгі еріткіші.
Су азық құрамындағы керекті элементтердің ағзаға сіңуін арттырады.
Қажетті мөлшерде су ішпегенде:
Мидың жұмыс істеуі баяулайды.
Қан қоюланады.
Жүрек көп жұмыс істеуге мәжбүр болады.
Нәжіс сары түсті болады.
Іш қатуына (запор) себеп болады.
Су жетіспегенде:
Бас ауырады
Бас айналады.
Шаршау, әлсіздік пайда болады.
Ойдың тынықтығы бұзылады.
Тәбетсіздік туады.
Биік жерлерде, ауа ыстық қапырық болса, тұмау болса, дене қызуы артса ішетін су мөлшерінің көбірек болғаны жөн.
Судың ластығы ағзада бірден сезілмейді, жылдар өте келе әр жеріңіз ауыратын болады. Ендеше, өзіңіздің және ұрпағыңыздың дені сау болсын десеңіз, таза су ішіңіздер деп айтар едім.
Біздің үйіміздегі су ағатын шүмектегі ағытқанымымзда, одан құйылатын су бізге жеткенге дейін белгілі бір ұзақ және қиын жол арқылы өтеді.
Су жаңбыр түрінде жауған кезде, бұл ішуге жарамды сапалы су. Бірақ жаңбыр жерге сіңгенде, ол топырақтың элементтерін сіңіреді.Жаңбыр суы жауу жолында түрлі элементтермен нәрленеді: кальций, магний, көміртек, кремний, күкірт. Бүкіл әлемде ауыз суды құдықтардан, су қоймаларынан, бұрғылау скважиналарынан немесе жер асты су бұлақтарының көздерінен алады. Жергілікті топырақтың құрамында бар элементтер осы суда еріген. Топырақтың құрамына қарай ауыз судың да дәмі әр жерде әртүрлі болады. Жер асты су көздерінен немесе су қоймаларынан алынатын су алдымен тазартылады. Алдымен ірі және ұсақ қатты бөліктерден тазартады. Оның құрамынан лай мен микробтар кетіріледі.Содан кейін суға дезинфекция жасау арқылы ондағы микроағзаларды өлтіреді. Ол үшін алдымен суды хлорлайды. Хлор- улы газ болғандықтан дезинфекция жасау үшін аздаған мөлшерде ғана қосады. Әдетте 1 литр суға 0,002 грамм хлор салынады. Аздаған уақытттан кейін хлор судан ұшып кетеді. әсіресе суды қайнатқан кезде өте тез ұшып кетеді.
Ауыз суды заразсыздандырудың бір әдісі- оны озондау. Ол үшін суда озонды ерітеді ( кислородтың бір түрі). Бірақ бұл тәсіл хлорға қарағанда қымбатырақ түседі. Ауыз судың құрамында адамға қажетті элементтер болу керек. Сондықтан өте таза (дистилденген) су ішуге жарамайды. Дистилденген су өнеркәсіпте, медицина саласында пайдаланылады. Осындай тазартылған су негізінде кейбір дәрілер жасалады. Егер дистилденген суда электр тогын өткізетін болса, су екі газ түріне бөлінеді. Электр тогы өткізілген дистилденген су өндірісте таптырмайтын зат. Кейбір жағдайларда қажетті элементтерді ауыз суға қосады. Оған мысал ретінде тістің дұрыс дамуына өте пайдалы аздаған мөлшерде суға қосылған фторды алуға болады. Бөтелденген ауыз су шығаратын өндірістер су дайындау процесінде суды тазарту, фильтрлеу, зарарсыздандырудан өткізіп, озондайды. Сол себепті су санитарлық-гигиеналық талаптарға сай келеді. Бөтелденген су құрамында бар элементтер: кальций ( 78), магний (24), натрий (5).
Су – жер бетіндегі барлық тіршілік иелері үшін маңызды зат. Бұл адам ағзасы үшін оттегінен кейінгі екінші маңызды зат. Ол зат пен энергияның жаһандық айналымында, жердегі тіршіліктің пайда болуы мен сақталуында, тірі организмдердің химиялық құрылымында, климат пен ауа-райының қалыптасуында ерекше маңызды рөл атқарады. Су өте қажет. Тірі адам ағзасында салмағы мен жасына байланысты 50% – дан 75% – ға дейін су бар. Адамның судың 10% – дан астамын жоғалтуы өлімге әкелуі мүмкін.
Адам судың әртүрлі түрлерімен кездеседі: ауыз су, шомылатын су қоймасы, тұрғылықты жеріне жақын су қоймасы, жиі бола алатын жер және т.б. Әрине, қоршаған ортаның барлық компоненттері адам денсаулығына әсер етеді: ауаның, топырақтың және судың ластануы, бірақ соңғысының сапасы өте маңызды. Көптеген ауруларды адам сумен ішеді деген сөз бар. Халықтың көп бөлігінде зат алмасулары бұзылғанын ескерер болсақ, зиянды қосылыстардың жинақталу процестері жеделдей бастаған және көбінесе 30 жасында, жас адамдарда бүйрек тастары, өт тастары, онкологиялық аурулар және судың сапасына байланысты басқа да аурулар болады. Су арқылы жұқтыруға болатын жұқпалы аурулар ерекше орын алады.
Табиғи су мүлдем таза емес. Ең тазасы-жаңбыр суы, бірақ оның құрамында да ауадан келетін әртүрлі қоспалардың шамалы мөлшері болады. Құрамында кальций мен магний тұздарының едәуір мөлшері бар су, жаңбыр суы сияқты жұмсақ суға қарағанда қатты деп аталады. Қатты су сабынмен аз көбік шығарады, ол қазандықтардың қабырғаларында қақ түзеді. Табиғи суды ондағы жинақталған бөлшектерден тазарту үшін, оны кеуекті зат қабаты арқылы сүзеді, мысалы, көмір, күйдірілген саз және т.б. Суды көп мөлшерде сүзу кезінде құм мен қиыршық тас сүзгілері қолданылады. Сүзгілер бактериялардың көп бөлігін де ұстайды. Су өсімдіктердің, жануарлардың және адамдардың өмірінде өте маңызды. Халықтың денсаулығы осы аумақты тұрақты сумен жабдықтау жүзеге асырылатын көздердегі табиғи сулардың құрамына тікелей байланысты.
Күн сайын әр адам тұтынатын 1,5-2,5 литр судың құрамында адам денсаулығына зиянды әсер ететін зиянды қоспалар болмауы керек. Сонымен қатар, табиғи суларда адамның зат алмасу процестеріне қатысатын микроэлементтердің жеткілікті мөлшері болуы керек. Мысалы, ауыз судағы фтордың төмендеуі тіс эмальының бұзылуына және стоматологиялық патологияның дамуына ықпал етеді. Біздің эндемиялық аймаққа тән йодтың жетіспеушілігі қалқанша безінің ауруларын тудырады. Табиғи сулардағы ауыр металдардың тұздары, мұнай өнімдерінің қалдықтары және басқа да зиянды қоспалар қатерлі ісік патологиясын және басқа да көптеген қауіпті ауруларды тудыруы мүмкін. Адамдардың тұтынылатын судың құрамынан алдын-ала анықталған бүйрек тас ауруына шалдығушылар саны артқан.
Табиғи сулардың бактериялық ластануы жұқпалы аурулардың, соның ішінде аса қауіпті инфекциялардың пайда болу және таралу қаупін білдіреді. Көптеген ішек инфекциялары су факторымен байланысты, олар “жұқпалы” және әдетте өткір ағыммен сипатталатын патогендік микроорганизмдер тудыратын жұқпалы аурулар тобына жатады. Қоздырғыштары су арқылы берілетін ішек инфекцияларына мыналар жатады: іш сүзегі, паратифтер, дизентерия, тырысқақ, сальмонеллез, вирустық гепатит және басқа да сирек кездесетін аурулар. Тоғандардың жұқтырған тұрмыстық ағынды сулармен ластануы көптеген инфекциялардың белгілі себебі болып табылады..
Қарапайым патогенді ішек құрттары (лямблиоз, амебиаз және т.б.); қарапайым қан паразиттері (безгек); гельминттер (описторхоз, дифиллоботриоз және т. б.) тудыратын көптеген паразитоздар су факторымен тығыз байланысты. Паразиттік аурулардың ішінде лямблиоз ерекше орын алады – бұл адамның ішек пен бауырына зақым келтіруі мүмкін ауру тудыратын қарапайымдылар түрінің қоздырғышы. Қазіргі эпидемиологиялық деректер ауыз суды қоздырғыштың негізгі берілу жолына жатқызады. Адамдардың денсаулығы экология мен су қорына тікелей байланысты. Біздің су ресурстарына деген ұқыптылығымыз олардың аз қорларын сапалы жұмсауға мүмкіндік береді. Өйткені, ішуге жарамды су аз, жалпы аумақтың тек 1%, судың құрлықтан басым болуы.
Су- тазартатын, емдейтін, қалпына келтіретін және жасартатын қасиеттері ие. Ол таза, жоғары сапалы және тазалау дәрежесі болуы керек. Осылайша, біздің халықтың таза, мөлдір, түсі, дәмі мен иісі жоқ, ауыз суға деген қажеттілігі айқын көрінеді. Бұл миллиондаған адамдардың денсаулығын сақтауға мүмкіндік береді, сапасыз суды пайдалану әсерінен туындайтын ауруларға медициналық көмек көрсетуге жұмсалуы мүмкін орасан зор қаражатты үнемдеуге мүмкіндік береді. Су тек өмір көзі ғана емес, денсаулықтың кепілі және дененің толыққанды қызметі. Бұл көптеген жылдар бойы жақсы сезімнің, керемет көңіл-күйдің және тартымды көріністің кепілі. Денсаулық жолы – өте қарапайым! Бүгінгі күні ерте кезде өмір сүрген адамдар суды өзеннен алып, сүзгіден өткізбей ішті дегенді елестету мүмкін емес. Ерте кезде өмір сүрген адамдар өзен суын қасиетті деп санаған, оны таза судың бастауы деп білген. Таза су адамдар үшін өте бағалы және қажет, бірақ ХХІ ғасырда оның көлемі азайып бара жатыр.
Жердің 70%-ы су болғанымен, 1%-ы ғана ішуге жарамды. Ғаламшар экологиясының күрт өзгеруі, ғаламдық жылыну құбылысы, өзендер мен көлдердің ластануы таза судың толық сипатының сақталмауына алып келеді. Өзінің денсаулығын ойлайтын адам таза суды ғана пайдаланғысы келеді. Күніне 8 стақан су ішу керек, себебі, су көптеген жасушалардың негізі болып табылады. Су ағзадағы зат алмасу үдерісін қалпына келтіреді, жүрек-тамыр жүйесінің жұмысына көмектеседі, иммунитетті күшейтеді және ағзаны шаршау мен күйзелістен қорғайды. Ағзадағы судың жетіспеушілігі терінің қартаюына алып келеді. Суды қажет мөлшерде қолдану – денсаулық пен әдеміліктің негізі. Судың барлығының пайдасы бірдей емес. Теңдестірілген минералды құрамы бар су таңдау керек. Бұл – адам ағзасына қажет және жағымды сергітетін дәмі бар элементтер жиынтығы. Су құрамындағы кальций сүйек пен тісті бекітеді, магний бұлшық еттердегі қысымды және жүйке күйзелісін азайтады, калий жүрек бұлшық етінің белсенділігін күшейтеді. Денсаулық сақтау қаншалықты маңызды болса, сыртқы келбеттің әдемі болуы да соншалықты маңызды. Жинақы сымбат, әдемі тері және сау шаш – табысқа жету жолындағы негізгі белгілер болып табылады. Ағзадағы су жеткілікті болса, артық салмақ болмайды. Шаш пен бет терісін күтуде таза суды пайдаланған жөн. Су құрамында бар ауыр металдар теріге кері әсерін тигізеді.
Қазіргі таңда таза су әрқашан қолжетімді болу үшін, суды жылытатын, суытатын және құйып алуға ыңғайлы етіп жасалған “кулер” деп аталатын аппарат бар. Кулер металдан, ағаштан және пластиктен жасалуы мүмкін. Интерьерге сәйкес кулердің әр түрлі дизайндағы үлгілері бар. Таза су ішу әрқашан пайдалы болған, сонымен қатар, қазір ол ыңғайлы және сәнге сәйкес болып отыр. Гидрогеология саласындағы зерттеу нәтижелері адамзат үшін аса маңызды. Ғылыми зерттеулерге сүйенсек, жер шарының 74 пайызын су алып жатыр. Соған қарамастан, бүкіл әлемде су тапшылығы бар. Соның ішінде, әсіресе таза ауыз су мәселесі өзекті.
Біріккен Ұлттар Ұйымының мәліметтеріне сүйенсек, әлем халқының жартысына жуығы су тапшылығын сезінеді. Сарапшылардың айтуынша, жер бетінде 780 миллионнан астам адам таза ауыз суға қол жеткізе алмай отыр. Ал 1,7 миллиард адам тұщы су көздеріне зәру. Әлемде жыл сайын таза судың жоқтығынан, соның салдарынан болатын антисанитариядан мыңдаған адам көз жұмады. Оның көбі – балалар. Кейбір елдердегідей аса қат болмағанмен, Қазақстанда да ауыз су проблемасы бар. Дегенмен еліміздегі жерасты су ресурстары арнайы зерттеліп, оның гидрогеологиялық картасы жасалған. Ол карталарда қай жерден, қандай тереңдіктен, қандай су шығатыны, оның мөлшері мен сол аймақтағы жерасты суларының барша қоры сияқты деректер көрсетілген. Гидрогеология деген – осы жерасты суларының пайда болуын, орналасуын, құрамы мен қозғалыс заңдылықтарын зерттейтін ғылым.
Жерасты су қорының толығуы жауын-шашын қорымен, мұздықтармен қатар, тұщы су көзі бар үлкен өзендердің әсерінен болады. Біздің елімізге ондай үлкен өзендер, яғни Іле, Ертіс, Жайық, Талас, Сырдария өзендері көршілес елдерден, атап айтқанда, Қытайдан, Ресейден, Өзбекстан мен Қырғызстаннан келеді. Демографиялық өсімге байланысты және су тұтыну көздерінің көбеюінен бұл сулардың қоры жылдан-жылға азаюда. Мұны рационалды пайдалану мемлекетаралық келісімдермен реттеледі.
Қазақстанда Гидрогеология ғылыми-зерттеу институты бар. Сонымен бірге, Қ.Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық техникалық зерттеу университетінде Гидрогеология, инженерлік және мұнай-газ геологиясы кафедрасы бар. Бұл кафедраның оқытушы ғалымдары маман даярлаумен қатар, гидрогеология және инженерлік геология, су ресурстары, геоэкология бағытында фундаменталды және іргелі ғылым бойынша зерттеулермен айналысады. Университетте Гидрогеология және инженерлік геология мамандығы бойынша магистратура және Phd докторантура білім бағдарламалары маман дайындайды. Биыл алғаш рет осы бакалавр мамандығы бағдарламасы бойынша маман дайындауға студент қабылданды. (11-Докторант, 16-магистрант 30-бакалавр). Мемлекеттік өңірлерді дамыту бағдарламасы бойынша, барлық елді мекен ауыз сумен қамтамасыз етілуге тиіс. Біздің ғалымдар осы бағытта да жұмыс істейді. Атап айтсақ соңғы жылдары Түркістан, Жамбыл, Алматы облыс әкімшіліктерінің тапсырмасы бойынша 150-ден аса елді мекенді ауыз сумен қамтамасыз ету мақсатында жер асты суының қорын іздеу-барлау жұмыстарына жобалық сметалық құжаттамалар жасалды. Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Оңтүстік Қазақстан өңіраралық геология және жер қойнауын пайдалану департаменті тапсырмасы бойынша K-42-ХІІ парағына 1:200 000 масштабтағы гидрогеологиялық жете зерттеу және инженерлік-геологиялық зерттеуге жоба мен сметалық құжаттама әзірлеумен айналысты. Сонымен қатар ғылыми зерттеу жұмыстары бойынша 2009 жылы Геология комитетімен бірлесе отырып Қазақстанның 1:1 000 000 масштабтағы Инженерлік геологиялық картасы жасалды, осы сынды Қазақстанның 1:500 000 масштабтағы Гидрогеологиялық картасы, Өндірістік сарқын суларын жер қыртысының терең қабаттарына көмуге арналған алаңдарды зерттеу арқылы картасын құрастыру жұмыстарымен айналысты. Снымен қатар арнайы гидрогеологиялық зерттеу жұмыстары бойынша мұнай газ, уран, алтын, мыс т.б қатты пайдалы қазба кен орындар – кен орындарын игеру кезіндегі гидрогеологиялық және инженерлік геологиялық мәселелерді шешу бойынша жеке келісім-шарттармен жұмыстар жүргізумен айналысады. Олардың бірі «KAZ Minerals Aktogay» ЖСС Ақтоғай мыс кен орнында карьерге су ағынының келуін есептеу, гидрохимиялық мониторинг жүргізу ғылыми жұмыстарымен байланысты. Сонымен қатар ҚР Білім және ғылым министрлігінің гранттық ғылыми жобасының аясында жүргізіліп жатқан зерттеу «Мореналық-мұздық көлдердің жарылу қауіптілігінің критерийлерін ғылыми-әдістемелік негіздеу және олардың жарылуынан болатын ықтимал қауіп-қатер дәрежесін бағалауға» арналған ғылыми зерттеу орындалуда.
Қазіргі таңда кей жерлерде, әсіресе халық тығыз орналасқан үлкен қалаларда немесе үлкен өндіріс орындары орналасқан жерлерде жер қойнауын пайдалану ісінің әсерінен жерасты суының ластануы болып жатыр. Оны анықтау үшін Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің тарапынан арнайы мониторингтер, зерттеулер жүргізіліп отырады. Қазақстан аймағында тұщы және аздаған ашқылтым жерасты суларының табиғи және қолданылмалы ресурсы мол. Олардың елеулі бөлігіне іздеу, барлау жұмыстары жүргізіліп, қолданылатын қоры тиісті мемлекеттік орындарда бекітілген. Әртүрлі экономикалық, әлеуметтік бағытта пайдалану мүмкіндігі негізделген. Бірқатар дамыған елдер атом реакторларының көмегімен тұзды теңіз суын тұщыландыру арқылы жерасты су қорын қолдан толтырумен айналысуда. Мұндай әдіс бізде қазір де бар. Мәселен, Ақтау қаласын сумен қамту мақсатында пайдаланылады. Болашақта оны кеңінен пайдалануға тура келуі мүмкін. Су көзі мол артезиан бассейндеріне іздеу, барлау жұмыстарын жандандыру керек. Ал әлем бойынша алсақ, су тапшылығы салдарынан демографиялық өсім көбейген сайын халықтың суы мол аймақтарға қоныс аударуы жиілеуі мүмкін.
Жерасты суының қоры пайдалануға 25 жылға бекітіледі. Әр 25 жыл сайын қайта зерттеліп, балансқа алынып отырады. Ол Су кодексіне сәйкес үздіксіз жүргізіледі. Ауыз суға қатысты нақты санитарлық талаптар бар. Бір адамның бір тәулікте қанша су пайдаланатыны да нормаға сай болу керек. Талап бойынша, қалалық жерде бұл норма жан басына 700-800 литр болса, ауылдық жерде тәулігіне 140-160 литр шамасында. Осы қажеттілікті қамтамасыз ету үшін іздеу, барлау жұмыстары жүргізіледі. Бұл арнайы техника және технологиялық тәсілдермен жүреді. Бұл жұмыс жерасты суына ұңғымалар бұрғылау арқылы 10 метрден 1000 метрге дейінгі тереңдікте қандай сулы қабаттар бар екенін анықтаудан басталады. Содан кейін судың шығыны анықталып, зертханалық жұмыстар арқылы химиялық, радиологиялық зерттеу жүргізіледі. Бұл зерттеу судың минералдылық деңгейін анықтап, ішуге жарамды болған жағдайда ғана халыққа пайдалануға ұсынылады. Одан кейін жерасты суының деңгейін бақылау үшін бір жыл көлемінде, маусым сайын режимдік бақылау жүргізіледі. Елімізде жерасты суының қоры әкімшілік аймақтар бойынша біркелкі таралмаған. Бұл аймақтардың гидрогеологиялық жағдайына байланысты және шаруашылық ауыз сумен қамтамасыз етуге өз әсерін тигізеді. Негізгі пайдаланылатын жерасты су қорының таралуы Балқаш-Алакөл (46%), Ертіс (19%), Шу–Талас (11%), Арал–Сырдария (7%) және Жайық–Каспий (6%) су шаруашылығы бассейндері шегінде шоғырланған. Қордың тек 10%-ы Тобыл–Торғай, Есіл және Нұра–Сарысу су шаруашылығы бассейндеріне тиесілі.
Еліміздің солтүстік және батыс облыстарында жерасты суын пайдалану қорының қалыптасуы нашар болуы гидрогеологиялық жағдайға байланысты. Ал Қазақстанның оңтүстік және шығыс облыстарында жерасты суының қоры мол. Экономика салаларында суды үнемдеу, су ресурстарын пайдалануды оңтайландыру болашақта үлкен ғылыми зерттеулерді қажет етеді. Суару жүйесінің пайдалы әсер коэффиценті 0,75-ке дейін арттыруды, су ресурстарын 30%-ға үнемдеуді, ал өнімділікті 1,5–2,0 есеге арттыруды талап етіп отыр. Механикаландырылған суару мен шағын суаруды енгізе отырып, суармалы жерлерді таяу жылдары қайта жаңартуды жүргізу қажет. Жасанды су көздерін, оның ішінде шахта құдықтары мен су жинау ұңғымаларын салу есебінен Қазақстанның жайылым аумақтарын сумен қамтамасыз етуді жақсарту қажет. Өнеркәсіптің суды көп қажет ететін салаларында айналымды және тұйық сумен жабдықтау жүйесін енгізу және коммуналдық шаруашылық объектілерін, оның ішінде жерасты сулары есебінен басым тұрақты сумен жабдықтауды қамтамасыз ету аса маңызды мәселенің бірі.
Күніне әр адам белгілі бір мөлшерде су ішуі керек, оның көлемі салмаққа және дененің басқа жеке параметрлеріне байланысты. Шай, кофе, шырындар және басқа сусындар суды алмастырмайды, су ағзаға таза түрінде берілуі керек.
Тұтынушыға құбырлар арқылы өтетін ағын судың құрамында, кейбір қоспалар болуы мүмкін. Мысалы, хлор қалдығы, жалпы темір, құрғақ қалдық, жоғарыланған минералдану. Суды тазарту үшін тұрмыстық сүзгілер немесе қосымша су тазарту жүйелері қолданылады. Ең бастысы-сүзгілерді үнемі өзгертуді ұмытпау керек, әйтпесе уақыт өте келе судың дәмі нашарлайды. Көптеген адамдар тазалаудың бірнеше кезеңінен өткен бөтелкедегі суды сатып алуды жөн көреді. Бөтелкедегі ауыз су әртүрлі.Бөтелкедегі артезиан суы-бұл екі су өткізбейтін тау жыныстарының арасында орналасқан терең жер асты көздерінен алынған су. Мұндай су бірнеше санатқа бөлінеді: жоғары, бірінші және балалар үшін. Жоғары санаттағы суда көптеген макро-және микроэлементтер бар. Өндірісте ол газдардан, минералды тұздардан ұзақ уақыт тазартылады, сонымен қатар күміс иондарымен қанықтырылады. Мұндай суды спортшыларға және ауыр физикалық белсенділікпен айналысатын адамдарға қолдануға кеңес беріледі. Бірінші санаттағы су тазарту жүйесінен өтеді, бірақ ол көптеген химиялық элементтермен қанықпайды. Бірінші санаттағы суды пайдаланған кезде жапсырмадан оның қайдан алынғаны туралы ақпаратты іздеу керек, өйткені ол су құбыры суынан құйылуы мүмкін.
Ең қауіпсіз түрі – балаларға арналған су. Ол техногендік қоспаларсыз барлық пайдалы қасиеттерді сақтау үшін жұмсақ өңдеуден өтеді. Атауына қарамастан, мұндай су балаларға ғана емес, ересектерге де пайдалы. Табиғи минералды су артезиан ұңғымаларынан, бұлақтардан және басқа да жер асты көздерінен алынады. Ол асхана, асханалық-емдік және емдік болып бөлінеді. Ас суын кез-келген мөлшерде қарапайым су ретінде тұтынуға болады, ол ас қорыту процестерін ынталандырады. Алайда, ас суында тағамды дайындауға болмайды, өйткені қайнаған кезде минералды заттардан тұнба шығады, оны біздің ағзамыз сіңірмейді. Асханалық-емдік суды күніне екі стақаннан артық ішпеу керек. Мұндай суда табиғи химиялық құрам сақталады. Бұл асқазан-ішек жолдарының жұмысын жақсартады және денсаулықты сақтауға көмектеседі. Емдік суды тек дәрігердің нұсқауы бойынша қолдану керек, өйткені оның минералдануы жоғары. Жасанды минералданған су да қолданылады. Ол белгілі бір концентрациядағы пайдалы минералдар мен микроэлементтермен байытылған. Олар өндірісте суға қосылады. Жасанды минералданған судың құрамы табиғи минералдың құрамына ұқсас, бірақ емдік әсері төмен. Мұндай су шөлді басады, бірақ ағзада қоректік заттардың жетіспеушілігін ішінара толтырады. Минералданған суды әдеттегіден ажырату үшін құрамына қарау керек. Егер затбелгіде судың қай көзден алынғаны көрсетілмесе, онда ол жасанды. Бұлақ ауыз суы да бар. Егер сіз осы суды көргіңіз келсе, қаладан алыс тасты жерде бұлақтарды іздеген дұрыс. Егер бұлақ қала аумағында болса, онда суды таза және пайдалы деп атауға болмайды — оның кәріз ағындарымен араласып кету қаупі жоғары. Бұлақ суын дүкеннен бөтелкедегі түрінде сатып алуға болады. Ең бастысы, бұлақ қай жерде орналасқаны көрсетілсе.
Табиғи ауыз суы да бар. Ол алдыңғы түрлерден ерекшеленеді, оның құрамында минералдар да, көмірқышқыл газы да жоқ. Ол әдетте табиғи минералды бұлақтарға жатпайтын жер үсті суларынан алынады. Таулардың етегінде өндірілетін мұздық еріген су да бар. Мұндай су артезиан суынан гөрі тұщы, оны мөлшерлеп ішу керек. Еріген суды басқа түрлерден ажырату үшін жапсырманы мұқият оқып шығу керек. Онда су өндірілетін жер көрсетілуі керек. Ол таулардың етегінде болуы керек. Олай болмаған жағдайда, еріген судың орнына өндіруші су құбырынан алынған қарапайым суды бере алады.
Өндірісте газдалған суға көмірқышқыл газы қосылады. Бұл өнімнің дәмін жақсартады және сақтау мерзімін арттыруға көмектеседі. Бүгінгі күні дүкенде әртүрлі көлемдегі бөтелкелерді таба аласыз. Таңдау сіз қанша адамға су алатындығыңызға байланысты. Мысалы, жаттығу үшін сыйымдылығы 0,2 немесе 0,5 литр болатын бөтелкені алу ыңғайлы. Бұл ауыр емес және сөмкеге өте жақсы сыйып кетеді. Егер сіз үйге отбасыңызға су алсаңыз, 5-10 литр сыйымдылықты таңдаған дұрыс — бұл бірнеше күнге жетеді. Су қорын жасағыңыз келсе, кез-келген ыңғайлы ыдыста су сатып алуға болады. Дегенмен, оны қараңғы, салқын жерде сақтау керек екенін ұмытпаңыз. Егер сізге кеңсеге су қажет болса, оны 18-20 литр ыдыстағы арнайы дүкендерде тапсырыс берген дұрыс. Жабық ыдысты пластикалық қаптамада 3 айдан 18 айға дейін және шыны ыдыста 24 айға дейін сақтауға болады. Егер сіз бөтелкені ашсаңыз, бірнеше күн ішінде ішіндегісін ішкен дұрыс. Әйтпесе, бір аптадан кейін бөтелкеде патогендік бактериялар пайда болуы мүмкін. Бұл қарапайым және минералды суға да қатысты. Ол неғұрлым ұзақ ашық тұрса, соғұрлым ол пайдалы қасиеттерін жоғалтады.
Жақсы таза су ішу үшін сүзгілерді немесе кіріктірілген тазарту жүйесін сатып алуға болады. Тағы бір нұсқа бар: бөтелкедегі суды сатып алу. Артезиан суы жоғары, бірінші және балаларға арналған санатты болады. Әдетте, дүкенде ұсынылған барлық танымал брендтер, жоғары санатқа ие. Табиғи минералды су асхана, асханалық-емдік және емдік болып бөлінеді. Бұл жағдайда ең қолайлы нұсқаны таңдау үшін денсаулық жағдайына назар аудару керек. Минералды судан айырмашылығы, газдалған суда көмірқышқыл газы бар. Бұл дәм бәріне бірдей ұнай бермейді. Ыдыстың өзі әртүрлі көлемде болуы мүмкін. Таңдау кезінде сіз ең алдымен сізге қанша су қажет екенін және не үшін екенін ескеруіңіз керек. Жаттығу үшін 0,5 литрлік бөтелкені, ал үйде — 5-10 литрді алу ыңғайлы.
Қазақстан да су ресурсы тапшы елдер санатында бар. Оған себеп, географиялық тұрғыдан елде табиғи су қоры өте аз және су ресурсының негізгі көзі шекаралас мемлекеттер аумағында орналасқан. Десек те, біз барлық қолжетімді су ресурсын бейберекет және үнемсіз пайдаланып отырмыз. БҰҰ дерегіне сәйкес, қазіргі таңда 2,2 миллиард адам таза ауыз суға жете алмай отыр. Мамандардың айтуынша, елдің экологиялық жағдайы мен ұлттың әлеуметтік әл-ауқаты суды орынды тұтынуға тікелей байланысты. Орталық Азияның басқа республикаларымен салыстырғанда Қазақстан суды ең көп тұтынатын елдер қатарына кіреді. Worldometers мәліметіне сүйенсек, адам басына шаққандағы суды тұтыну бойынша Қазақстан әлемде 11-орында тұр. Республика бойынша тәуліктік норма 3,5 мың литр. Басқа елдермен слыстырсақ, бұл көрсеткіш үш есе аз – бір адамға 1,3 мың литр, ал Германияда – 855 литр болса,Ұлыбританияда – небәрі 348 литр. Рейтинг бойынша, суды тұтыну жағынан Түркіменстан мемлекеті көш бастап тұр. Бұл мемлекет адам басына шаққанда тәулігіне 16,3 мың литр су қолданады. Келесі кезекте Чили мен Гайана тұрса, олардан кейін Өзбекстан, Тәжікстан және Қырғызстан мемлекеттері тұр. Бұл елдерде бір адам тәулігіне сәйкесінше 4,8 мың, 4,5 мың және 4,3 мың литр су тұтынады. Ал АҚШ мемлекеті бір адамға 3,8 мың литр көрсеткішпен жетінші орында тұр. Мамандардың пайымдауынша, Орталық Азия елдерінде суды тұтынудың мұндай жоғары деңгейі су тарифтерінің төмендігімен байланысты.
Деректерге сәйкес, Қазақстандағы таза судың қоры 539 текше шақырым. Мұның 190 текше шақырымы ел аумағындағы көлдерде, 95 текше шақырымы су қоймаларында, 101 текше шақырымы өзендерде, 95 текше шақырымы жер астында, 58 текше шақырымы таулар басындағы мұздақтарда шоғырланған. Елімізге сырттан келетін сулар негізінен өзендер арқылы қалыптасады. Мәселен, трансшекаралық өзендер арқылы бізге жылына Ресейден 8 текше шақырым, Қытайдан 19 текше шақырым, Өзбекстаннан 15 текше шақырым, Қырғызстаннан 3 текше шақырым су келеді екен. Яғни, өзендердегі 101 текше шақырым судың 45 текше шақырымы сырттан келетін болса, 56 текше шақырымы еліміздің өз ішінде қалыптасады.
Экология және табиғи ресурстар министрлігі хабарлағандай, барлық су қабылдағыштан тұрақты суаруға шамамен 11,6 текше шақырым су келеді. Оның 11, 3 текше шақырымы немесе 97%-ы оңтүстіктегі 5 облысқа тиесілі. Алматы, Жамбыл, Түркістан, Қызылорда және Жетісу облыстарында жалпы суару алаңы 1,61 млн гектар немесе ел бойынша барлық алаңның 73%-ын құрайды. Ауыл шаруашылығы министрлігі жер ресурстарын басқару комитетінің дерегінше, елде суармалы жерлердің аумағы 2,2 млн гектар болса, оның 1,6 млн гектары пайдаланылады. Негізі Алматы облысында – 1,9 текше шақырым, Жетісу облысында – 1,4 текше шақырым, Түркістан облысында – 3,4 текше шақырым, Қызылорда облысында – 3,5 текше шақырым және Жамбыл облысында 1,1 текше шақырым су жиналады. Осы өңірлерде вегетациялық кезеңнің тұрақты өтуін қамтамасыз ету үшін былтыр Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі жұмыс жоспарын бекіткен болатын.
Эколог Азаматхан Әміртай қазіргі таңда су мәселесі барша халыққа ортақ, сондықтан оны бірлесіп шешу керек деп санайды. “Қазақстанда су мәселесін 30 жылдан бері тек қағаз жүзінде шешіп келді. Биылғы жолдауында мемлекет басшысы су мәселесіне қатты көңіл бөліп отыр. Суды үнемдеу мәселесі бойынша арнайы заңдар қабылдау керек. Елімізге ағын судың 80 пайызы көрші елдерден келеді. Сондықтан біз су дипломатиясын дамытуымыз қажет. Сонда ғана су мәселесін шеше аламыз. Ауылдар мен елді-мекендерге су жеткізу мәселесі ақсап тұр, әлі күнге дейін көп ауылдарда ауыз су тіпті, шаруашылыққа су жетпейді. Сондықтан бұл мәселені саяси дәрежеде көтеру маңызды. Су мәселесін шешуге тек мемлекеттің құзыры жетеді. Біз оны кәсіпкерлерден сұрап, талап ете алмаймыз. Бұл мәселені тек қана мемлекет басқарады”. Қытай мемлекеті су ресурстарын пайдаланудың жаңа технологиясын қолдануды ұсынды Қазақстанға жақын әрі стратегиялық әріптес елдердің бірі Қытай мемлекеті аталған мәселені қалай шешіп отыр? Су тапшылығының алдын алу үшін қандай шаралар қабылдау қажет? Суды үнемдеп, оның жаңа көздерін табуға бола ма? Қытай мамандары суды үнемдеудің екі жолы барын айтып, елдегі су тапшылығы мәселесін қалай шешіп жатқандарын айтты.
Қытай халықаралық баспасөз орталығының бағдарламасына қатысып жатқан Еуразия және Араб елдерінің 29 журналисі China Urban-Rural компаниясына тиесілі Originwater және Landsky компанияларында болды. Шетелдік БАҚ өкілдері қытайлық мамандардың ауызсу өндіру технологиясымен танысып, қызықтырған сұрақтарын компания өкілдеріне қоя алды. Суды көп пайдаланған кезде көптеген ағынды су пайда болатыны белгілі. Қытайдың тұрғын үй және құрылыс министрлігінің Қалалық құрылыс статистикалық жылнамасына сәйкес, 2020 жылы Қытайдағы қалалық ағынды сулардың төгілуі 57,1 миллиард тоннаны құраған. БАҚ өкілдері Чанпин ауданындағы суды қалпына келтіру қондырғысын, дәлірек айтқанда, Originwater әзірлеген мембраналық биореактор (MBR) технологиясын қолданатын Beijing Changping TBD (Science and Technology Business District) суды қалпына келтіру қондырғысы орнатылған зауытты аралады. Originwater вице-президенті Чэнь Чуншэн қондырғының лас суды қалай ауызсуға айналдыратыны туралы айтып, журналистермен бірге зауытты аралады.
Originwater-ны 2001 жылы шетелден оралған ғалымдар құрған. Компания Чжунгуанцун ұлттық тәуелсіз инновациялық демонстрациялық аймағында жоғары технологиялық кәсіпорын. Ол Қытайдың «лас су, су ресурстары аз және қауіпті ауыз су» мәселелеріне қатысты үш негізгі сұрақты шешу үшін мембраналық технологияның тәуелсіз зерттеулері мен әзірлемелерін пайдаланып, қалада экологиялық ортаны құрудың жалпы шешімдерін ұсынады.
Партком хатшысы және Қытай ауылдық парткомының төрағасы, CURG басқарма төрағасы Ху Годань компания лас суды тазартуда көш бастап келеді.
Қазіргі уақытта Originwater муниципалды және өндірістік ағынды суларды тазарту, теңіз суын тұщыландыру, сулы-батпақты жерлерді қорғау және қайта құру, өзендерді кешенді тазарту, қара және сасық суларды тазарту, муниципалды ландшафт құрылысы, қалалық жарық ортасын салу, қатты су құбырлары және т.б. үшін толық бизнес тізбегін құрды. Сонымен қатар соңғы жылдары Originwater «Белдеу және жол» бастамасының белсенді қатысушысы болды. Қазіргі күні өнімдер Малайзияға, Анголаға және басқа елдерге экспортталып жатыр, — деді ол. Маман Сауд Арабиясы, Қазақстан және Өзбекстан, жалпы Орталық Азия елдері де Қытай сияқты су ресурстарының жетіспеушілігі сияқты өзекті мәселеге тап болып отырғанын айтты.
Су зауыты 9 гектар аумақты алып жатыр және өнімділігі күніне 100 000 тонна. Originwater дербес әзірлеген MBR технологиясы жоғары мембраналық су өндіру тиімділігі, ластануға төзімділік, ұзақ қызмет ету мерзімі, жоғары бөлу дәлдігі, жоғары денитрификация және фосфорды жою тиімділігі және толық автоматты жұмыс сияқты сипаттамаларға ие. Бұл технология дәстүрлі технологиямен және жердегі тазарту қондырғыларымен салыстырғанда жер учаскесінің 40-50% үнемдеуге мүмкіндік береді. Ол сайын аймақты 15 миллион тонна жоғары сапалы айналымдағы су ресурстарымен қамтамасыз етеді. Сонымен қатар аймақтық су ластануын және су тапшылығын азайтып қана қоймайды, сонымен қатар Хуэйлунгуан аймағында және Оңтүстік Шахе ауданында ағынды суларды жинау және тазарту және айналымдағы суды қайта өңдеу деңгейін жоғарылатады, бұл Бейжіңдегі су ресурстарының тұрақты дамуын қамтамасыз етеді және экологиялық ортаны қорғайды. Ол жергілікті тұрғындардың өмір сүру жағдайларын жақсартуда және іргелес аумақтың тұрақты әлеуметтік, экономикалық және экологиялық дамуына ықпал етуде маңызды рөл атқарды.
Баспасөз туры кезінде шетелдік БАҚ өкілдері Originwater инновациялық мембраналық технологиялар көрме орталығында болып, құрылғылардың қыр-сырымен танысты. Айта кетейік, Қазақстанда да су тапшылығы мәселесі әлі де шешімін таппай келеді. Мемлекет басшысы биылғы Жолдауында елдегі су мәселесіне ерекше тоқталған болатын. Originwater технологиясымен танысып болған журналистер Light Technology музейіне қарай бағыт алды.
Су тапшылығын бірлескен жобалар жоя ала ма? Әрине, су тапшылығын шешудің бір ұтымды жолы – жаңа технологиялар. Батыстың жаңашыл суару жүйелерін қолдану суды үнемдеуге, тиімді пайдалануға серпін бермек. Бұл бағытты біршама жұмыс істеліп те жатыр. Мәселен, Су ресурстары және ирригация министрі Нұржан Нұржігітов ирригациялық жүйелерді цифрландырумен айналысатын австралиялық Rubicon Water компаниясының өкілдерімен кездесіп, Қызылорда облысында бірлескен жобаны іске асыру мүмкіндігін талқылады. Қазіргі уақытта жобалау-сметалық құжаттама әзірленіп жатыр. Бұл жоба алдағы үш айдың ішінде дайын болуы тиіс. Ал осы аптада Rubicon Water сарапшылары қосымша гидрогеологиялық және инженерлік-геологиялық зерттеулер жүргізу үшін Қызылорда облысына келеді. Компания өкілдерінің айтуынша, жоба – суармалы суды 30% үнемдеуге мүмкіндік бермек. Ал Қазақстанның жекелеген фермерлік шаруашылықтарында іске асырылған осындай жобалар өнімділікті екі есеге жуық арттыруға көмектескен.
Сонымен қатар, Rubicon Water өкілдері еліміздің басқа аймақтарындағы су арналарының жағдайын талдау және бағалау үшін Австралия мен Жаңа Зеландиядан сарапшыларды тартуға дайын. Сондай-ақ, компания өз зауыттарының бірін Қазақстанға көшіру мүмкіндігін де қарастырып жатыр. Министр өз кезегінде қазіргі уақытта күш-жігерді бір өңірге шоғырландыру қажет екенін атап өтті. Оң нәтижеге қол жеткізу үшін алдымен бір өңірде сумен қамтамасыз етуден бастап, суармалы алқаптарда суды пайдалануға дейін жобаны толық іске асыру қажет. Содан кейін басқа облыстарда қолға алу қажет. Қазір елдің оңтүстігінде судың дұрыс бөлінбеу мәселесі өте өзекті болып отыр. Rubicon Water компаниясының Түркістан облысында да жобалары бар. Бұл шаралар аймақтағы су тапшылығы мен ғаламдық жылынудың салдарларын жеңілдетіп, өзгерістерге бейімделуге сеп болмақ.
Ауыз су деп – иісі, дәмі, мөлдірлігі және химиялық құрамы адам организмі үшін қауіпсіз болып табылатын табиғи суды айтады. Адам денсаулығы ауыз судың сапасына тікелей тәуелді. Осыған байланысты ауыз суға мемлекеттік санитарлық талаптар қойылады. Жалпы ауыз судың иісі мен дәм көрсеткіші 2 балдан аспауы, лайлығы 2 мг/л –ден аз, кермектілігі 7-100 ммоль болуы шарт. Ауыз судың кермектігін анықтайтын кальций, магний тұздары аз болса, адам сүйегінің морттылығы өсіп кететінін ескертеміз. Ауыз судың сапасы түрлі аурулардан сақтайды, ауыз суда фтордың мөлшерден төмен болуы флюороз және кариес, темірдің, кобальт пен мыстың жетіспеуі – анемия, бордың аз болуы асқазан, никельдің кем болуы көз ауруларына шалдықтырады. Сондай-ақ нитраттар мен нитридтердің мөлшеріне 1 литр судағы ішек таяқшаларының саны бойынша талаптар қойылады. Қайсыбір элементтері жоқ яғни дистелденген, тұзсыздандырылған, минералсызданған су адам ағзасына пайда әкелмейтін, тіпті денсаулықты нашарлататын өлі су. Ол тірі ағзаның теңгерімсізденуіне әкеп соғады.
Су – тіршілік көзі. Онсыз өмірді елестету қиын. Тіпті адам денесінің 70 пайыздан астамы судан тұратынын ескерсек, судың сапасы денсаулыққа әсер етпей қоймайды. Су арқылы жұғатын жұқпалы аурулардың бүкіл әлемде таралуы мүмкін. Сумен таралатын жұқпалы ауруларға А, В паратифтер, дизентерия, түрлі энтериттер, мәселен энтероколиттер, жұқпалы гипатит А, тырысқақ жатады. Ұйымдастырылмаған суды тұтыну, жеткіліксіз су, қоршаған ортадағы объектілерде жұқпалы аурудың таралуы мен өмір сүруіне ыңғайлы жағдай, су тазартқыш құрылыстарындағы, су құбырындағы техникалық бұзушылықтар, қарапайым жеке гигиена ережелерін сақтамау жұқпалы аурулардың пайда болуына әкелуі мүмкін. Жұқпалы аурулардың таралуының алдын алуда жалпы мемлекеттік санитарлық-гигиеналық шаралар маңызды рөл атқарады. Ауыз су сапасын зертханалық зерттеулермен тұрақты бақылау, сумен жабдықтау обьектілерін дезинфекциялау жүргізіледі. Ішек жұқпалы ауруларының алдын алу үшін ауылдық жерлерде құдықтан 20 м жақын радиуста кір жууға, машина, әртүрлі заттарды жууға, жануарларды суаруға жол берілмейді. Құдыққа 5 м аралығында жақын маңдағы аумақ қоршалады. Құдықтан су алу үшін шелектер, сорғылар пайдаланылады. Жерасты су көздерінің суымен жабдықтаудың санитарлық қорғау аймағының белдеу аумағы көгалдандырылады және қоршалады. Сумен жабдықтау көздерінің санитарлық қорғау аймағында зираттарды, мал өлексесін көметін орындарды, ассенизациялау өрісі, сүзілу өрісі, көң қоймалар, сүрлеме орлар, мал шаруашылығы, құс өсіретін шаруашылық субьектілері, жерасты суларының микробтық, химиялық ластану қаупіне себепші болатын обьектілерді орналастыруға, тыңайтқыш және улы химикаттарды қолдануға және басқа да обьектілерді орналастыруға жол берілмейді. Бүгінгі күні су сапасына деген талаптар қатаң жолға қойылып, пайдаланып отырған суымыздың таза әрі зиянсыз екендігіне кепілдік беруге бағытталып отыр. Су өмір мәні.
