Түркістан қаласының мектеп оқушыларына арналып “Жастар арасындағы алаяқтық және құқықбұзушылық, қаржы пирамидасына қарсы күрестің, вандализмнің, алдын алу” , “Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес “, “ Мемлекеттік рәміздер – ұлттық құндылық “ тақырыптары бойынша ақпараттық – насихаттық топтың кездесуі өтті. Іс-шараға мектеп оқушылары қатыстып, қоғамдағы тәртіптің жай-күйі бойынша бейнероликтер көрсетіліп, мәліметтер берілді. Жиналысқа қатысқандар: Ішкі саясат бөлімі “Жастар ресурстық орталығы” КММ-нің инспектор мамандары-Салтанат Ержанқызы, Жансая Мұхаметжанқызы, Түркістан ҚПБ ЖПҚ ЮПТ УПИ Полиция аға лейтенанты Алтынбек Бексұлтан Алтынбекұлы, Пошанова Айгерім Парсаханқызы-мектеп директоры, Айтуреев Болат Жарылкасынович-директордың тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары.
«Қаржылық сауаттылық – бұл жеке адамның немесе ұйымның қаржыны тиімді басқару, ақша қаражаттарын дұрыс жоспарлау және қаржы құралдарын пайдалану қабілеті. Қаржылық сауаттылық өмірдегі түрлі қаржылық шешімдерді дұрыс қабылдауға көмектеседі және жеке қаржылық тұрақтылыққа қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Қаржылық сауаттылықтың негізгі элементтері мыналар:
Ақша ағымдарын басқару – табыс пен шығындарды есептеу, бюджетті дұрыс құрастыру және оның орындалуын қадағалау. Жинақ және инвестиция – қаржы мақсаттарына жету үшін ақшаны қалай жинау және инвестициялау керектігін білу. Несиелерді басқару – қарыз алу және оны тиімді пайдалану, пайыздық мөлшерлемелерді және шарттарды түсіну. Қаржылық тәуекелдерді басқару – сақтандыру және қаржылық қауіптерді азайту жолдарын білу.
Зейнетақы және ұзақ мерзімді жоспарлау – болашаққа дайындық, зейнетақы жинақтарын қалыптастыру.Қаржылық сауаттылықтың деңгейін арттыру үшін, адамдар өздерінің қаржылық білімін үнемі жетілдіріп отыруы маңызды.
Интернет алаяқтықтан қорғану үшін бірнеше маңызды ережелерді ұстану қажет. Міне, сізге көмектесетін бірнеше кеңестер:
- Жеке ақпаратты қорғаныңыз:
Жеке мәліметтерді (банк шоты, жеке куәлік нөмірі, парольдер) ешқашан бейтаныс сайттарға немесе күмәнді тұлғаларға бермеңіз.
Банктік немесе жеке мәліметтер сұрайтын хабарламаларды тексеріңіз. Ресми ұйымдар әдетте ешқашан электрондық пошта немесе SMS арқылы құпия ақпарат сұрамайды.
- Күшті парольдер қолданыңыз:
Парольдерді қиын және бірегей етіп жасаңыз. Әр түрлі сайттар мен қызметтер үшін әртүрлі парольдерді пайдаланыңыз.
Екі факторлы аутентификацияны қолданыңыз (мысалы, SMS арқылы немесе арнайы қосымшалар арқылы код алу).
- Фишингтік шабуылдарға назар аударыңыз:
Күмәнді электрондық хаттарды ашпауға тырысыңыз. Егер хат немесе хабарлама күдікті көрінсе, сілтемелерді баспаңыз және тіркелген файлдарды ашпаңыз. Электрондық пошта мекенжайлары мен веб-сайттың URL мекенжайларын мұқият тексеріңіз, кейде алаяқтар мекенжайдың кішігірім әріптерін өзгертіп, сенімсіз сайтқа бағыттауы мүмкін.
- Антивирус және қауіпсіздік бағдарламалық қамтамасыз етуді қолданыңыз:
Компьютеріңізге немесе смартфоныңызға сенімді антивирус орнатып, оны тұрақты түрде жаңартып отырыңыз. Құрылғыларыңыздағы операциялық жүйелер мен қосымшаларды жаңартыңыз, себебі жаңартулар қауіпсіздік кемшіліктерін жояды.
- Төлем жасағанда сақ болыңыз: Тек қауіпсіз және сенімді төлем жүйелерін пайдаланыңыз. Жеке және банктік ақпаратты қауіпсіздік сертификаты бар (HTTPS) сайттарға ғана енгізіңіз. Интернеттегі алаяқтық белгілерін іздеңіз: өте төмен бағалар, шұғыл төлем талаптары, күмәнді ұсыныстар.
- Қоғамдық Wi-Fi-ды мұқият пайдаланыңыз: Ашық Wi-Fi желілерін пайдалану кезінде құпия ақпаратты енгізбеңіз немесе құпия әрекеттерді жасамаңыз. VPN (виртуалды жеке желі) қолданған дұрыс.
- Алаяқтардан ескерту белгілері: Сізге күтпеген жерден келген сыйлықтар немесе ақшалай ұтыстар туралы хабарламаларға сенбеңіз. Егер біреу сізден шұғыл ақша аударуды немесе жеке ақпаратты беруді талап етсе, алдымен бұл адамның шынайылығын тексеріңіз.
Қаржылық пирамидалар — заңсыз қаржылық схемалар, онда табыс жаңа қатысушылардың жарналары есебінен төленеді. Қаржылық пирамидалардың негізгі белгілері мыналар:
Табыс кепілдігі: Қаржылық пирамидаға қатысушыларға жоғары пайыздық табысқа кепілдік беріледі. Әдетте, ұсынылған табыс нарықтағы орташа табыстан әлдеқайда жоғары болады.
Жылдам пайда: Уәде етілген табыстар қысқа мерзімде және аз тәуекелмен алынады деп көрсетіледі. Бұл шындыққа жанаспайды, себебі инвестициялар әрдайым тәуекелге толы.
Табысты тек жаңа қатысушылардан алу: Жаңа қатысушылардың салымдарына сүйене отырып, бұрынғы қатысушыларға төлемдер жасалады. Жаңа қатысушылардың жеткіліксіздігі пирамида құлауына әкеледі.
Өнімнің немесе қызметтің жоқтығы: Көп жағдайда қаржылық пирамидада нақты өнімдер мен қызметтер сатылмайды немесе олар тек формалды түрде ұсынылады. Компанияның негізгі табыс көзі жаңа қатысушылардың салымдары болып табылады.
Күрделі және түсініксіз схема: Жобаның қаржылық құрылымы мен табыс табу жолдары түсініксіз, тым күрделі болып көрінуі мүмкін. Мұндай жобалар әдейі көпшілікке түсініксіз етіп көрсетіледі.
Агрессивті маркетинг: Пирамида қатысушыларды көбірек жаңа адамдарды тартуға итермелейді және мұндай әрекеттерді жоғары марапаттайды. Қатысушылар жаңа мүшелерді шақыру арқылы ғана үлкен табысқа жете алады.
Ресми тіркелудің болмауы: Қаржылық пирамида көптеген жағдайларда заңды тұлға ретінде тіркелмеген немесе құзырлы органдардың лицензиясы жоқ. Қаржылық пирамидалар Қазақстанда заңмен тыйым салынған және реттеледі. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде қаржылық пирамидаларды құру және ұйымдастыру заңсыз деп танылады, және мұндай әрекеттер үшін қылмыстық жауапкершілік көзделген. Қаржылық пирамидаларды ұйымдастыру заң бойынша алаяқтық әрекет ретінде қарастырылады, себебі олар инвесторларға жалған табыс көзін ұсынумен айналысып, жаңа салымшылардың қаражатымен ескі салымшыларға төлем жасауды көздейді. Бұл модель тұрақсыз, және салымшылардың көпшілігі ақшаларын жоғалтады.
Қылмыстық жауапкершілік: Қаржылық пирамидаларды ұйымдастырғаны үшін Қазақстанның Қылмыстық кодексінің 217-бабы бойынша жаза қолданылады. Бұл бапта ірі көлемде айыппұл салудан бастап, 10 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы қарастырылған. Сондай-ақ, заңда қаржылық пирамидаларға жарнама жасаған немесе оларды насихаттаған тұлғаларға да жауапкершілік қарастырылған. Осылайша, қаржылық пирамидалардан зардап шеккен азаматтар құқық қорғау органдарына шағымдануға құқылы және қаржылық алаяқтықтың бұл түрімен күресу үшін заңнамалық шаралар қабылданған.
Қаржылық пирамидаларды табу үшін бірнеше белгілерге назар аудару керек. Міне, оларды анықтауға көмектесетін кейбір негізгі аспектілер:
Кіріс көздері: Егер табыс тек жаңа мүшелердің жарналарынан келсе, бұл қаржылық пирамида болуы мүмкін. Заңды инвестициялық компаниялар әдетте нақты активтермен немесе қызметтермен байланысты табыс көздеріне ие.
Кірістің уәдесі: Пирамидалар жоғары, тұрақты және сенімді табыс ұсынады деп уәде береді. Егер ұсыныс тым жақсы болса, шындыққа жанаспайтын болса, бұл алаяқтық болуы мүмкін.
Ашықтық: Заңды ұйымдар өздерінің операцияларын, активтерін және кірістерін ашық түрде жариялайды. Егер компания ақпаратты жасырып, ашықтықтан қашса, күмәндану керек.
Мүшелікке талаптар: Пирамидалар көбінесе мүшелікті алу үшін жоғары жарналар немесе қосымша инвестициялар талап етеді. Заңды инвестицияларда мұндай талаптар әдетте жоқ.
Басшылардың білімі: Егер компанияның жетекшілері мен инвесторларының тәжірибесі мен білімі күмәнді болса, бұл алаяқтық болуы мүмкін.
Жарнамалар мен маркетинг: Адамдарды тартып алу үшін агрессивті жарнамалау мен маркетинг тактикалары да қаржылық пирамидалардың белгісі болуы мүмкін.Егер сіз қаржылық пирамидамен кездессеңіз, жергілікті заң орындарына хабарласу немесе қаржылық реттеуші органдарға шағым жасау ұсынылады.
Қаржылық пирамидалардың құрбандары өз құқықтарын қорғау үшін бірнеше жолды пайдалана алады:
Заңды кеңес алудың маңызы: Құрбандар заңгерден кеңес алуы қажет. Заңгер қаржылық пирамидаларға қарсы заңдарды түсіндіріп, құқықтарын қорғау жолдарын ұсына алады.
Сотқа жүгіну: Егер құрбандардың құқықтары бұзылған болса, олар сотқа жүгініп, материалдық шығындарын талап ете алады. Бұл процесте заңгердің көмегі өте маңызды.
Полицияға хабарлау: Егер қаржылық пирамидаға қатысты алаяқтық белгілері болса, полицияға немесе құқық қорғау органдарына шағымдану қажет.
Мемлекеттік органдарға хабарлау: Қазақстанда қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі (FMC) секілді мемлекеттік органдарға хабарласып, пирамидалық схемаларды тоқтату үшін шаралар қабылдауын сұрауға болады.
Куәгерлер мен дәлелдер жинау: Құрбандар жиналған ақша сомасы, келісімшарттар, аударымдар және басқа да құжаттарды жинап, құқық қорғау органдарына немесе сотқа ұсынуы керек.
Қоғамдық қолдау: Құрбандар бірігіп, қаржылық пирамидаларға қарсы акциялар мен науқандар ұйымдастыруы мүмкін. Бұл қоғамның назарын аударуға және құқық қорғау органдарын шара қабылдауға ынталандыруға көмектеседі.
Ақпараттық түсіндіру: Құрбандар өз тәжірибелерімен бөлісіп, басқаларды қаржылық пирамидалардан сақтандыру үшін ақпараттық кампанияларға қатыса алады.
Пирамидалық схемалардың құрбандары құқықтарын қорғау үшін белсенділік танытып, құқықтық және қоғамдық ресурстарды пайдалану арқылы өздерінің мүдделерін қорғауға тырысуы тиіс», – деді Түркістан ҚПБ ЖПҚ ЮПТ УПИ Полиция аға лейтенанты Алтынбек Бексұлтан.
