Түркістан қаласы Ататүрік атындағы жалпы орта мектебінде “Жастар арасындағы алаяқтық және құқықбұзушылық, қаржы пирамидасына қарсы күрестің, вандализмнің, алдын алу” бойынша ақпараттық-насихаттық топтың кездесуі өтті. Іс-шараға мектеп оқушылары қатыстып, қоғамдағы тәртіптің жай-күйі бойынша бейнероликтер көрсетіліп, мәліметтер берілді. Жиналысқа қатысқандар: Ішкі саясат бөлімі “Жастар ресурстық орталығы” КММ-нің инспектор маманы-Салтанат Ержанқызы, Түркістан ҚПБ ЖПҚ аға УПИ полиция капитаны А.Рыскулов Түркістан ҚПБ ЖПҚ УПИ инспекторы полиция капитаны А.Адбиев, Түркістан ҚПБ ЖПҚ УПИ Полиция капитаны Е.Өңдірбай,
мектеп директоры Урумова Рахила.
«Интернет алаяқтарынан сақтану үшін мамандар келесі кеңестерді ұсынады:
Интернет жүйесі арқылы келген сілтеме бойынша өткен кезде мекенжай жолына, яғни, доменнің дұрыстығына, акция жүргізетін ұйымның не компанияның ресми атауындағы артық символдарға назар аудару керек.
Әлеуметтік желілердегі өз профиліңіздің дербестігін баптауларда байланыс деректерін (қызметтік және жеке телефон нөмірі) көпшілікке қолжетімді етпеген дұрыс. Мобильдік нөмірді (бизнес-аккаунт) көрсету қажет болған жағдайда, жеке және жұмыс нөмірлерін бөлу қажет, яғни, жеке нөмірді туыстармен және жақындармен байланысу үшін ғана пайдаланған дұрыс.
Есептік деректеріңізді үнемі тексеріп, көп факторлы аутентификация пайдаланылатын сенімді парольдерді қолданыңыз.
Браузерде, операциялық жүйеде және мобильдік құрылғыларда пайда болатын түрлі терезелер мен хабарламаларға қатысты абай болыңыздар.Банк картаңыздың деректерін сақтап, картаның сыртқы жағындағы 3 санды CVV/CVC-кодын ешкімге айтпаңыз. Сондай-ақ, банктен келіп түсетін SMS-кодты ешбір жағдайда бейтаныс жандарға хабарламаңыз.
Интернетке қол жеткізудің ашық қоғамдық Wi-Fi-нүктелеріне сенбеңіз, сонымен қатар өз аутентификациялық деректеріңізді қорғалмаған сымсыз желілер арқылы енгізбеуге тырысыңыз. Бопсалаушылардың телефон бойынша талаптарын орындамаңыз, ал егер Сіз интернет-алаяқтардың құрбаны болсаңыз ең жақын полиция бөліміне немесе 102 телефоны арқылы дереу жүгініңіз. Жеке деректерді, жеке куәлік деректерін, банк карталарының деректерін және тағы басқа мәліметтерді қамтитын құжаттарыңыздың көшірмелері бен банк картасының суретін ешкімге жібермеңіз.
Күдікті интернет-ресурстар немесе ақшалай пайдаға үміттендіретін сілтемелер айқындалған жағдайда KZ-CERT қызметіне (1400 (тәулік бойы) нөмірі, қызмет сайты, Telegram мессенджеріндегі «ҚР ақпараттық қауіпсіздігі» тобына не жеке хабарлама жіберу арқылы) хабарлаңыз.
1.Сізге қоңырау шалушы ақша және оны «жоғалтып алмау» туралы әңгіме қозғай бастаса, бірден сөйлесуді үзіп жіберіңіз! Банк қызметкері сіздің құпия деректеріңізді ешқашан сұрамайды және бірінші болып қоңырау шалмайды. Егер олар операцияны күдікті деп санаса, онда олар сіздің шотыңызды бірден бұғаттап, кейіннен оның анық-қанығына жетеді. Сізбен қаржы алаяқтарының хабарласқанына көз жеткізу үшін, бірден өзіңізге қызмет көрсетілетін банкке жедел желі нөмірі арқылы хабарласыңыз. Ешқашанда телефон қоңырауы келіп түскен нөмірге қайта хабарласпаңыз. Алаяқтар кез келген тіпті төрт таңбалы телефон нөмірлерін де заманауи технологиялардың көмегімен ауыстыруды үйреніп алған.
Бірінші болып қоңырау шалған адамға өз деректеріңізді беруге асықпаңыз, банкте деректеріңіздің онсыз да бар екенін ұмытпаңыз! Шын мәнінде банкте жұмыс істейтін банк менеджері сізге хабарласып, тегіңізді; паспорт деректеріңізді; қандай картаның рәсімделгені, онда қанша ақша қалғанын нақтыламайды. Банкте сіздің толық қаржылық досьеңіз – кредиттік тарихыңыз бар. Сондықтан да банктің қызметкерлері ешқашан телефон арқылы осы мәселелер бойынша хабарласпайды. Бұл ақпарат тек алаяқтар үшін ғана маңызды болып келеді. Есіңізде болсын, банктер клиенттерден: карточканың толық нөмірін; оның жарамдылық мерзімін; CVC/CVV; интернет-банкингтің логині мен паролін; код сөзін, SMS-хабарламаның кодын телефон арқылы сұрау үшін ешқашан қоңырау шалмайды. Банк бұл деректерді сіз өзіңіз қандай да бір мәселені шешу үшін сол жерге қоңырау шалған жағдайда ғана сұрата алады. Мысалы, шетелге барған кезде картаны бұғаттан шығару үшін, қайта шығарылған картаны қайдан алуға болатындығын нақтылау және т.с.с. Егер олар сізге қоңырау шалып, өзін банк қызметкері ретінде таныстырып, осындай ақпаратты сұраса, тіпті автоматты жауап бергішке айту керек болса да, күмән жоқ – бұл алаяқтар.
Егер телефон алаяқтары сізді қорқытуға тырысса, үрейленбеңіз! Сіздің картаңызбен күрделі мәселе бар деген үрей тудыратын мәлімдемеге ең жақсы жауап: «Мен қазір тексеру үшін банкке қоңырау шаламын немесе өзім барамын». Қоңырау шалушы бірден телефонды өшіретініне сенімді болыңыз.
Аяушылық ойыны. Басқа алаяқтық схемасы қайырымдылық тақырыбымен байланысты. Мысалы, әлеуметтік желілерде сізді мұқтаж жандарға, жануарларға көмектесуге шақыруы мүмкін немесе көшеде қолдарында балалардың, мысықтардың немесе иттердің суреттері жабыстырылған мөлдір қораптары бар жастар келіп көмек сұрауы мүмкін. Олар өздерін еріктілер ретінде таныстырып, қайырымдылық үшін ақша жинап жатқандығын айтады. Бұл ретте олар елдегі және әлемдегі болып жатқан соңғы оқиғаларға сілтей отырып, кез келген ұран айтуы мүмкін. Олардың басты мақсаты – сіздің аяушылық сезіміңізді ояту арқылы сізден неғұрлым көп қаражат алу. Егер сіз оларға сеніп, онлайн режимде олармен байланыс орнататын болсаңыз, онда қаскөйлер сізді фишингтік сайтқа өтіп, өз төлем деректеріңізді сонда қалдыруға мәжбүр етуі мүмкін. Немесе кибералаяқтарға сіз және сіздің шоттарыңыз туралы маңызды ақпаратты беретін шпиондық софт жүктеуге мәжбүрлеуі мүмкін. Сондықтан қазіргі уақытта емдеу және басқа да жеке куәлікті талап етіп, оның көшірмесін түсіріп алатын мекемелерге тыйым салу керек сияқты. Керекті деректерді адам өзі де айтып беруіне болады. Интернет алаяқтықтың жолын кесудің көп амалының бірі осы, дейді мамандар.
Соңғы уақытта телефонмен (үй, Жұмыс, ұялы телефон) қоңырау шалатын, полиция қызметкерлері ұсынған және сіздің туысқаныңыз (ұлы, қызы және т. б.) қылмыс жасағаны үшін ұсталғанын (әдетте есірткі сақтағаны немесе сатқаны) және оны босату үшін белгілі бір ақша қажет екенін хабарлаған белгісіз адамдардың алаяқтық жағдайлары жиілеп кетті (көбінесе 500 АҚШ доллары). Белгіленген ақша сомасы болған жағдайда, белгісіздер ұялы телефон балансын толтыру карточкаларын сатып алуды және олар көрсеткен абоненттік телефон нөміріне жіберуді талап етеді. Сондай-ақ, қылмыскерлер өздерін ұялы байланыс компаниясының қызметкерлері ретінде көрсете отырып (мысалы, “Билайн”) сіз ұтыс ойынының жеңімпазы болып, жүлдені жеңіп алғаныңызды (мысалы, автомобиль немесе басқа да бағалы сыйлық) және “жүлдеге” құжаттарды рәсімдеу үшін белгісіздер өздері көрсеткен ұялы телефонның абоненттік нөмірінің балансын толтыруды сұрайды. Белгісіз адамдарға ақша аудару арқылы сіз алаяқтардың құрбаны боласыз!
Жалған акциялар ұсынатын алаяқтық. Қазақстанда алаяқтықтың ең танымал түрлерінің бірі IPO бойынша жалған мобильді қолданбалар болды. Азаматтарға ірі ұлттық компанияның акцияларына ақша салу ұсынылған. Ресми компаниялардың атын жамылған алаяқтар инвесторлар үшін жалған қолданбалар жасаған. Олар ресми ұйымдардың атауы мен логотипін пайдаланған. Осылайша олар қарапайым сенгіш адамдардың сеніміне кірген. Алаяқтар бұл ақша табудың оңай жолы екенін баса айтады. Олар әр инвестицияның табыс әкелетініне уәде береді. Дәлел ретінде жалған пікірлерді көрсетеді.
Қалай қорғану керек: Мұндай схемалар танымал болып қала береді. Сондықтан инвестициялау арқылы жеңіл ақша табу жолдарынан сақ болыңыз. Қосымша дереккөздер арқылы ақпаратты тексеріңіз. Ресми сайттардан сізді қызықтыратын компанияның акцияларына шынымен инвестиция салуға болып-болмайтынын біліңіз. Жауап иә болса, барлық мәліметтерді нақтылаңыз: қалай және қандай жағдайларда инвестициялауға болады, қандай қолданбаны міндетті түрде жүктеу керек. Орнату кезінде барлық мәліметтерге назар аударыңыз.
Жалған қолданбаларды анықтауға арналған маңызды деректер:
– Қолданбаның шығу күні;
– қаншалықты жиі жаңартылатыны;
– кім әзірлегені;
– пікірлер саны, оны орналастыру күні;
– жағымды пікірлер қалдырған тұтынушылардың есімдері
Күдікті бір зат байқаған жағдайда, қолданбаны жүктемеңіз.
Телефон арқылы алаяқтық. Жақында Ішкі істер министрі Қазақстан Президентіне интернет-алаяқтықпен күресу шараларын жүзеге асыру аясында жалған нөмірлерден түскен 5,5 миллион қоңыраудың бұғатталғанын хабарлады. Бастапқы ақпаратты алаяқтар деректер базасының заңсыз нарығынан алады. Телефон арқылы алаяқтықтың мақсаты адамдарды сілтемеге өтуге немесе ақша жіберуге көндіру. Бұрын бұл көбінесе бір реттік қоңыраулар болса, қазір адамдарға ақшаны аударту үшін оны ұзақ уақыт иландырады. Алаяқтар адамды алдаудың алуан түрлерін ойлап табады. Бұл көбінесе жәбірленуші туралы деректерге байланысты. Алаяқтар өздерін сізге қызмет көрсететін банктің немесе мемлекеттік ұйымның қызметкері ретінде таныстыруы мүмкін.
Қалай қорғануға болады: Танымайтын адамдар қоңырау шалса, әрқашан сақ болыңыз. Адамның сізге не және қалай айтып жатқанына назар аударыңыз. Алаяқтардың басты міндеті – эмоцияға қысым жасау. Олар өздері айтқан әрекеттерді сізге барынша тез жасату үшін асықтыруға, шатастыруға, қорқытуға тырысады. Асықпаңыз. Тіпті бүкіл ақшаңызды жоғалтасыз десе де, талаптарды орындауға асықпаңыз. Сондай-ақ алаяқ тек «иә» деп жауап беруге болатын бірнеше сұрақты үсті-үстіне қоюы мүмкін. Абай болыңыз. Мұны байқасаңыз, басқаша жауап беруге немесе тақырыпты өзгертуге тырысыңыз. Ешқашан құпия ақпаратты, аутентификация кодтарын немесе басқа деректерді бөліспеңіз. Телефон тұтқасын қойып, сізге қоңырау шалған ұйымның ресми нөмірін тауып, олардан ақпаратты нақтыласаңыз болады.
Ақша жинау. Көбінесе алаяқтар көмекке мұқтаж нақты адамдардың немесе жануарлардың фотосуреттерін ресми көздерден алады. Сосын әлеуметтік желіде жалған парақша ашып, ақша жинау туралы хабарлайды. Осылайша, адамдардың аяушылық сезімін оятып, олардан жалған емге ақша жинайды. Сондай-ақ алаяқтар ауыр дертке шалдыққан кейіп танытып, туыс, дос-жараннан және мейірімді адамдардан алаяқтық жолмен ақша алған жағдайлар да кездеседі», – деді Түркістан ҚПБ ЖПҚ УПИ Полиция капитаны Е.Өңдірбай.
