Аудан әкімі Азизхан Исмаилов жұмыс сапары барысында «Қарқын-2030» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне барып, ауыл шаруашылығында енгізілген су үнемдеу технологиясының жұмыс барысымен танысты. Аталған технология — ауыл шаруашылығында су ресурстарын ұтымды пайдалану, өнімділікті арттыру және экологиялық тұрақтылықты қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырылып отырған тың жоба. Қазіргі таңда «Қарқын-2030» серіктестігі 172 гектар алқапқа жүгері дақылын егіп, заманауи әдістермен суаруды қолға алған. Жобаның басты артықшылықтарының бірі — су шығынын бірнеше есе азайту арқылы өнім көлемін ұлғайту. Бұл тәсіл аймақтың климаттық ерекшеліктерін ескере отырып, аграрлық сектордың тиімділігін арттыруға зор мүмкіндік береді. Сонымен қатар, жаңа технологиялардың енгізілуі ауыл тұрғындары үшін де оң әсерін тигізіп отыр. Атап айтқанда, бұл жобаның аясында 10 адам тұрақты жұмыспен қамтылып, елді мекеннің әлеуметтік-экономикалық дамуына үлес қосып келеді. Аудан әкімі Азизхан Исмаилов жобаны жоғары бағалап, болашақта бұл тәжірибені өзге ауылдық округтерде де енгізу қажеттігін атап өтті. Сондай-ақ шаруашылық жетекшілерімен кездесіп, агросаланы дамытуға бағытталған мемлекеттік қолдау тетіктері жөнінде ақпараттармен бөлісті.
«Су – тіршіліктің қайнар көзі. Адамзаттың, ауыл шаруашылығының, өнеркәсіптің, экожүйенің өмір сүруі судың жеткілікті әрі сапалы болуына тікелей байланысты. XXI ғасырдың ең өзекті мәселелерінің бірі – су ресурстарының жетіспеушілігі. Әсіресе климаттың өзгеруі, халық санының өсуі, өнеркәсіптің қарқынды дамуы суға деген сұранысты арттыра түсті. Сондықтан су үнемдеу технологияларын дамыту – бүгінгі күннің аса маңызды міндеті. Судың маңызы мен тапшылығы. Бүкіл әлемде су тапшылығы күрделене түсуде: Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегі бойынша, әлем халқының шамамен 2,2 миллиард адамы таза ауыз суға толық қол жеткізе алмай отыр. Қазақстанда да су тапшылығы байқалады, әсіресе оңтүстік өңірлерде ауыл шаруашылығы саласына су жетіспеушілігі өзекті болып тұр. Судың тапшылығы тек тұрмыстық мәселелерді емес, азық-түлік қауіпсіздігін, экономикалық даму мен экологиялық тұрақтылықты тікелей қауіпке тігеді. Су үнемдеу технологиясы деген не? Су үнемдеу технологиясы – су ресурстарын тиімді пайдалану және ысырапты азайту мақсатында қолданылатын әдіс-тәсілдер мен құрылғылар жиынтығы. Бұл технологиялардың басты міндеті: Аз мөлшерде суды тиімді пайдалану. Өндіріс пен ауыл шаруашылығындағы су шығынын азайту. Экожүйені қорғау. Тұрақты даму қағидаларын сақтау. Су үнемдеу технологиясының негізгі түрлері: 1. Тамшылатып суару. Өсімдіктің тамырына тікелей су жеткізеді. Су шығынын 40–60%-ға азайтады. Топырақтың эрозиясын болдырмайды. Өнімділік арттырылады. Қазақстанда тамшылатып суару жүйелері Қызылорда, Түркістан, Жамбыл облыстарында белсенді қолданылып жүр. 2. Дақылдар таңдауын оңтайландыру. Аз су қажет ететін дақылдар егіледі (мысалы, тары, арпа, соя). Егіс алқаптарын ауыстырып егу арқылы су үнемдейді. 3. Лазерлік жер тегістеу. Егістік жерін тегістеу арқылы су таралуын біркелкі етеді. Су шығыны азаяды. Өнім сапасы артады. 4. Жабық су айналымы жүйелері. Өндірістік кәсіпорындарда суды қайта пайдалану. Ластанған суды тазалап, өндірісте қайта қолдану. 5. Су тұтынуды автоматты реттеу. Смарт датчиктер мен автоматты қондырғылар арқылы су ысырап болдырмайды.Тұрмыста суды бақылау (мысалы, ағып тұрған шүмектерді уақытылы жөндеу). 6. Жаңбырлатып суару. Ашық ағыспен суарудан гөрі суды 20–30% үнемдейді. Әсіресе дәнді дақылдарға тиімді. Су үнемдеудің ауыл шаруашылығындағы маңызы. Қазақстан экономикасында ауыл шаруашылығы – су тұтынудың ең ірі саласы. Өйткені: Елдегі су ресурсының 70%-ы ауыл шаруашылығына жұмсалады. Ескі суару әдістері судың көп бөлігін ысырап етеді (ашық каналдарда 40–50%-ға дейін су жоғалады). Қазіргі таңда суармалы жерлерді тиімді пайдалану үшін заманауи технологиялар енгізу аса маңызды. Су үнемдеу ауыл шаруашылығына беретін артықшылықтары: Өнімділікті арттырады. Өсімдіктің сапасын жақсартады. Су шығынын азайтады, шығынды үнемдейді. Жердің тұздануын төмендетеді. Экологиялық тепе-теңдікті сақтайды. Қалалар мен тұрмыста су үнемдеу. Су үнемдеу тек ауыл шаруашылығында емес, қала тұрмысында да маңызды: Су есептегіш құралдарын орнату. Су ағысын автоматты реттейтін құрылғылар қолдану. Қайта пайдаланылатын суды тұрмыстық қажетке бейімдеу (мысалы, көлік жуу, бақша суару). Халық арасында суға ұқыптылық мәдениетін қалыптастыру. Қазақстандағы мемлекеттік бағдарламалар. Қазақстанда су ресурстарын тиімді пайдалану бағытында көптеген бағдарламалар жүзеге асуда: «Ауыл – Ел бесігі» бағдарламасы аясында су инфрақұрылымы жаңартылуда. «Жасыл Қазақстан» ұлттық жобасы суды үнемдеу технологияларын енгізуді көздейді. Су кодексіне өзгерістер енгізіліп, су тұтынуды реттеуге талаптар күшейді. 2025 жылға қарай су тапшылығын 1,5 есе қысқарту жоспары бар. Су үнемдеудің ғаламдық маңызы. БҰҰ мәліметі бойынша: 2050 жылға қарай әлем халқының суға деген сұранысы 30% артады. Климаттың өзгеруі судың азаюына әкелуде. Су үнемдеу – жаһандық тұрақтылық пен бейбітшіліктің кепілі. Су – тек табиғаттың емес, адамзаттың болашағының негізі. Сондықтан суды үнемдеу – әрбір адамның, мемлекеттің, бүкіл әлем қауымдастығының міндеті. Су үнемдеу технологияларын енгізу арқылы: Табиғат қорлары сақталады. Ауыл шаруашылығы дамиды. Экономикалық тиімділік артады. Болашақ ұрпаққа таза су қоры қалады. Ендеше, су үнемдеу – тек технологиялық мәселе емес, адамзаттың мәдениеті мен жауапкершілігінің көрсеткіші. «Тамшы суды да қадірле» деген халық даналығы бүгінгі күні бұрынғыдан да маңызды» – деді аудан басшысы Азизхан Исмаилов.
Адамзат баласы су ресурстарын ежелден пайдаланып келе жатса да, соңғы онжылдықтарда су тапшылығы жаһандық мәселе болып отыр. Әсіресе, ағын суды үнемдеу – қазіргі таңда маңызды міндетке айналды. Бұл тек экономикалық пайда үшін емес, экожүйелердің амандығы, ауыл шаруашылығының тұрақтылығы және халықтың тұрмыс сапасы үшін қажет. Ағын су – өзен, канал, арық, жылға арқылы табиғи түрде ағатын немесе жасанды жолмен жүргізілген су көздері. Ол: Егінді суаруға, Өнеркәсіпке, Ішкі тұтыну мен тұрмысқа, Электр энергиясын өндіруге кеңінен қолданылады. Ағын судың негізгі бөлігі ауыл шаруашылығына жұмсалады. Өкінішке қарай, ашық арналардағы су шығыны өте жоғары — 30-50%-ы буланып немесе топыраққа сіңіп кетеді. Демек, су үнемдеу технологиясын қолданбаса, ағын суды босқа ысырап ету қаупі өте зор. Ағын суды үнемдеу: Су тапшылығының алдын алады. Егін шаруашылығының өнімділігін арттырады. Табиғи экожүйелерді сақтайды. Экономикалық шығынды азайтады. Болашақ ұрпаққа табиғат байлығын сақтап береді. Мысалы, ауыл шаруашылығында суды тиімді пайдаланған шаруашылықтар өнім көлемін 30-40%-ға дейін арттырғаны ғылыми дәлелденген. Ағын суды үнемдеу тәсілдері: 1. Тамшылатып суару. Су тек өсімдіктің түбіне тамшылап беріледі. Ашық ағыспен суарумен салыстырғанда су шығыны 40-60%-ға азаяды. Топырақ эрозиясы болмайды. Тыңайтқышты тиімді жеткізеді. 2. Жаңбырлатып суару. Су ұсақ тамшылар түрінде шашырайды. Біркелкі суару қамтамасыз етіледі. Су шығыны 25-30%-ға азаяды. 3. Құбырлы су жеткізу жүйесі. Каналдағы судың орнына жабық құбыр жүйелері қолданылады. Булануды, сіңуді азайтады. Әсіресе, ұзын магистральдарда өте тиімді. 4. Лазерлік жер тегістеу. Жердің еңісін теңестіріп, судың дұрыс таралуына жағдай жасайды. Су шығынын азайтады. Өнім сапасын арттырады. 5. Автоматты суару басқару жүйелері. Датчиктер арқылы топырақ ылғалын бақылап, су беруді реттейді. Ысыраптың алдын алады. Еңбек шығынын азайтады. 6. Қайта пайдаланылатын су жүйелері. Өнеркәсіп және тұрмыстық суды тазалап, қайта пайдалану. Өзен, каналдан су алу көлемі қысқарады. Қазақстандағы ағын су мәселесі. Қазақстан – су ресурсы тапшы елдердің бірі. Ерекше проблема Оңтүстік өңірлерде байқалады: Түркістан, Жамбыл, Қызылорда облыстарында ағын су тапшылығы жиі орын алады. 2023 жылы су тапшылығы 1,5 миллиард текше метрге жеткені хабарланды. Көптеген каналдардың тозығы жеткен (60-70% каналдар су өткізу қабілетін жоғалтқан). Осы себептен ағын суды үнемдеу – еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін ең маңызды шаралардың бірі. Қазақстанда ағын суды үнемдеу үшін: «Агробизнес-2025» бағдарламасы. «Жасыл Қазақстан» ұлттық жобасы. Су шаруашылығы инфрақұрылымын қалпына келтіру жұмыстары. Тамшылатып суару жүйелерін субсидиялау (50%-ға дейін). Каналдарды бетондау жұмыстары жүргізілуде. 2025 жылға дейін Қазақстан тамшылатып суару алаңын 300 мың гектарға жеткізуді жоспарлап отыр. Әлемдік тәжірибе. Бірқатар мемлекеттер су үнемдеудің тамаша үлгісін көрсетуде: Израиль: тамшылатып суарудың отаны. Қазір барлық ауыл шаруашылығының 95%-ы үнемдеу технологиясына көшкен. Испания: канализацияланған суару жүйесін қолдана отырып, судың 40%-ын үнемдейді. Аустралия: құрғақшылық аймағында судың әр тамшысын үнемдеуді заңмен реттейді. Бұл елдердің тәжірибесі Қазақстанға да үлгі бола алады. Ағын суды тұрмыста үнемдеу. Су үнемдеу тек ауыл шаруашылығы үшін емес, әрбір адамның тұрмысында да маңызды: Ағып тұрған шүмектерді жөндеу. Су есептегіш құралдарын пайдалану. Душты, жуыну уақытын қысқарту. Ыдыс жуғанда су ағынын барынша азайту. Көгал суаруды таңертең немесе кешке жасау (булануды азайту үшін). Ағын су – табиғаттың бізге берген аса бағалы байлығы. Бірақ ол шексіз емес. Сондықтан бүгінгі ұрпақ суды үнемдеуді үйренбесе, ертеңгі күнде тіршілікке қажетті су жетіспеуі мүмкін. Ағын суды үнемдеу – тек шаруалардың ғана емес, бүкіл қоғамның міндеті. Әр тамшы суды қадірлей білу – табиғатқа деген құрметіміз бен болашақ ұрпаққа деген аманатымыз.
