Түркістан облысында интернет-алаяқтық бойынша 567 іс тіркелген. Оның 219-ы сотқа жолданған. Интернет-алаяқтыққа қарсы облыстық Полиция департаменті базасында «CyberPol» тобы құрылған. Құрамында 6 жедел уәкіл, 3 тергеуші, 1 криминалист және 1 ІТ-маман жұмыс істейді. Бұл жайында Түркістан облысы Полиция департаменті Криминалдық полиция басқармасының бастығының орынбасары Ердәулет Амантаев мәлімдеді.
– «CyberPol» соққы-нысаналы тобы қызметкерлерімен жүргізілген жүйелі іс-шаралардың нәтижесінде 67 қылмыскер құрықталып, олардың 113 интернет-алаяқтық қылмыстарға қатыстылығы дәлелденді. Соның бірі 2003 жылы туған Атырау қаласының тұрғыны. Аталған азамат әлеуметтік желілерде бірнеше жалған аккаунттар ашып жәбірленушілерден арзан бағада жиһаз жасауға тапсырыс алып, Түркістан облысының 10 тұрғынына алаяқтық жасаған. Нәтижесінде жәбірленушілерге 5 млн. теңгеден астам шығын келтірген. Қазіргі таңда күдікті тұлғаға қатысты іс сотқа жолданды,- деді Ердәулет Дарханұлы.
Сондай-ақ, спикер интернет-қылмыскерлердің құрбаны болмас үшін қауіпсіздік шараларымен таныстырды. Олар: төлқұжаттық және өзге де дербес деректерді бейтаныс адамға айтпау; банк карталарының нөмірлерін, пин-кодты, сондай-ақ ұялы телефонға келіп түскен SMS парольдерді бермеу; жарнамадағы ақпаратты мұқият және толық оқып шығу; кез-келген ұсыныстарға сын көзбен қарау; тауарды сатып алу (сату) кезінде алдын ала төлеуге келіспеу; белгісіз адамдарға ақша аудармау; күмәнді шарттар мен мәмілелер жасамау; банк қосымшалары арқылы шоттағы шығыс лимитін белгілеп, мүмкін болатын транзакциялар мөлшерін шектеу; өз құжаттарыңызға қолжеткізуді шектеу (жеке куәлік, банк картасы), құжаттардың фотосуреттерін ешкімге жолдамау. Сонымен қатар, 2023 жылдың қорытындысымен облыс аумағында жалпы 5 074 қылмыс тіркелсе, оның 18,1 пайызы – ұрлыққа қатысты. Профилактикалық бағыттағы жұмыстардың нәтижесінде ұрлықтың саны 2022 жылмен салыстырғанда 34,3%-ға төмендеген. Ұрлық қылмыстарын ашуға бағытталған жедел іздестірудің нәтижесінде 27 қылмыстық топ құрықталып, кінәлі азаматтардың 106 ұрлық қылмыстарына қатыстылығы дәлелденіп, жауапкершілікке тартылған.
Интернет алаяқтық – бұл интернет арқылы жасалатын түрлі алдаудың түрлері, онда қаскөйлер адамдардың жеке деректерін, ақшасын немесе мүлкін иемдену мақсатында жалған ақпарат таратады. Алаяқтықтың түрлері өте көп, мысалы: Фишинг: Алаяқтар банк, әлеуметтік желі немесе танымал қызмет атауымен жалған сайттар жасайды, сол арқылы пайдаланушының логині, паролі, картасының нөмірі сияқты деректерін иемденеді. Вишинг: Телефон арқылы жасалатын алдау түрі. Алаяқтар банк қызметкері немесе құқық қорғау органдарының өкілі ретінде қоңырау шалып, адамның жеке мәліметтерін алады. Скам-сайттар: Жалған интернет-дүкендер немесе қызмет көрсету сайттары, онда пайдаланушылардан алдын ала төлем сұрап, кейін тауарды немесе қызметті жеткізбей қояды. Пирамидалар: Инвестиция жасауға шақырып, жоғары пайдаға уәде беретін алаяқтық схемалар. Жалған жұмыс ұсыныстары: Алаяқтар қашықтан жұмысқа орналасу мүмкіндігін ұсына отырып, банк деректерін немесе алдын ала төлем жасауды сұрайды. Интернет алаяқтықтан қорғану үшін, жеке мәліметтеріңізді тексерілмеген сайттарда енгізбеу, күмәнді сілтемелерге өтпеу, және күмәнді қоңырауларға сенбеу ұсынылады. Қауіпсіздік сертификаты бар сайттарды қолданып, күмәнді хаттар мен қоңырауларға назар аударған жөн.
Интернет алаяқтықтан қорғану үшін бірнеше қарапайым, бірақ тиімді ережелерді сақтау маңызды. Міне, солардың бірнешеуі: Қауіпсіздік бағдарламаларын орнатыңыз: Компьютер мен телефонға вирусқа қарсы бағдарламалар мен брандмауэр орнатып, оларды үнемі жаңартып отырыңыз. Күрделі парольдер қолданыңыз: Әр түрлі сайттар мен қызметтерге арналған әр түрлі, күрделі, үлкен-кіші әріптер, сандар және арнайы таңбалардан тұратын парольдер жасаңыз. Парольдерді сақтау үшін арнайы менеджер бағдарламаларды пайдаланыңыз. Фишингтік хаттарға сақ болыңыз: Жеке ақпаратты сұрайтын, күмәнді сілтемелер ұсынатын немесе төлем жасауды сұрайтын хаттардан сақ болыңыз. Хат жіберушінің мекенжайын тексеріңіз, фишингтік хаттар көбінесе ресми хаттарға ұқсайды, бірақ домен атаулары ұсақ өзгерістерге ие болады. Тексерілмеген сілтемелерді ашпаңыз: Күмәнді сайттарға кірмеңіз және әлеуметтік желі немесе электрондық пошта арқылы келетін белгісіз сілтемелерді ашпаңыз. Қосымша аутентификация қолданыңыз: Екі сатылы аутентификация (2FA) орнатыңыз. Бұл қосымша қауіпсіздік қабаты, онда жүйеге кіру үшін тек пароль емес, сонымен қатар телефонға немесе поштаға келген код қажет. Жеке деректерді жарияламаңыз: Әлеуметтік желіде және интернеттегі басқа платформаларда жеке ақпаратты, банк шоттарының нөмірлерін, құпиясөздерді және басқа да жеке мәліметтерді жария етпеңіз. Сауда жасайтын сайттарды тексеріңіз: Интернет-дүкен немесе қызмет көрсету сайтынан сатып алғанда, оның қауіпсіздік сертификаты (HTTPS) бар екенін және сайттың ресми екенін тексеріңіз. Қаржылық операцияларға мұқият болыңыз: Банктен немесе басқа да қаржы мекемелерінен келген қоңыраулар мен хабарламаларға абай болыңыз. Шоттарыңызға қатысты күмән туындаса, ресми байланыс деректері арқылы банкке тікелей хабарласыңыз. Тұрақты түрде мониторинг жүргізіңіз: Банктік шоттарыңыздағы және төлем карталарыңыздағы транзакцияларды бақылап отырыңыз. Күдікті операциялар байқалса, дереу банкке хабарлаңыз. Қауіпсіздікке байланысты жаңалықтарды қадағалаңыз: Интернет алаяқтықтың жаңа әдістері мен қорғаныс шаралары туралы жаңалықтарды бақылап отырыңыз. Бұл сіздің сақтығыңызды арттырады және жаңа қауіптерден қорғануға көмектеседі. Бұл қарапайым кеңестер интернет алаяқтардан сақтануға және жеке мәліметтеріңізді қорғауға көмектеседі.
Интернет алаяқтар түрлі әдістер мен технологияларды қолданып, адамдардың жеке мәліметтерін, ақшасын немесе басқа құндылықтарын алдап иемденуге тырысады. Олардың негізгі жұмыс тәсілдерін қарастырайық: 1. Сенімге кіру. Алаяқтар көбіне танысу сайттарында, әлеуметтік желілерде немесе мессенджерлерде сенімге кіруге тырысады. Өздерін сенімді адам, достық ниеттегі немесе көмекке мұқтаж ретінде көрсетеді.
Сенім орнатылған соң, әртүрлі себептермен (мысалы, қаржылық көмек, шұғыл ақша қажеттілігі) ақша сұрайды. 2. Фишинг және вишинг. Фишинг: Алаяқтар электрондық хат немесе SMS арқылы пайдаланушыларға хабарлама жібереді, оларды банк немесе белгілі бір компания ретінде көрсетеді. Хабарламаларда пайдаланушының мәліметтерін енгізуді талап ететін сілтеме болады, бұл сілтеме арқылы жалған сайтқа кірген кезде пайдаланушының логині мен паролі, банктік деректері ұрланады. Вишинг: Телефон қоңыраулары арқылы алаяқтар өзін банк қызметкері немесе құқық қорғау органының қызметкері ретінде таныстырады. Олардың мақсаты — банктік шот мәліметтерін немесе қауіпсіздік кодтарын білу. 3. Қолдан жасалған сайттар мен қосымшалар. Алаяқтар шынайы компаниялардың сайттарына ұқсас жалған веб-сайттар мен мобильді қосымшалар жасайды. Олар көбіне интернет-дүкендер немесе банк сайттары болып көрінеді. Қолдан жасалған сайттарға кіруші пайдаланушы жеке деректерін енгізсе, ол деректер бірден алаяқтарға түседі. 4. Жалған жарнамалар мен жеңілдіктер. Алаяқтар интернетте жалған жарнамалар мен жеңілдіктер жасап, адамдарды арзан бағамен қызықтырады. Мысалы, танымал брендтің тауарларын үлкен жеңілдікпен сатамыз деп, пайдаланушылардан алдын ала төлем сұрайды. Ақша төленгеннен кейін, тауар жіберілмейді, ал жарнамалық парақша немесе сайт жабылып қалады. 5. Интернет-дүкендердегі жалған төлем беттері
Алаяқтар интернет-дүкендердегі төлем парақшаларын көшіріп алып, жалған төлем беттерін жасайды. Бұл беттерге картаның мәліметтерін енгізген пайдаланушының деректері бірден алаяқтарға беріледі. 6. Зиянды бағдарламалық қамтамасыз ету. Алаяқтар вирус немесе шпиондық бағдарламалар арқылы құрылғыларды жұқтырады, бұл бағдарламалар құрылғыдан құпия ақпаратты автоматты түрде ұрлайды. Мұндай зиянды бағдарламалар көбінесе электрондық поштамен немесе күмәнді сайттардан тегін бағдарламалар арқылы таратылады. 7. Жалған ұтыс ойындары мен сауалнамалар.
Алаяқтар пайдаланушыларға ұтыс туралы хабарлама жібереді немесе қызықты сауалнамалар өткізеді. Бұл ретте жеңімпаз болу үшін немесе жүлде алу үшін белгілі бір төлем жасау қажеттігін айтады. Нәтижесінде пайдаланушы жүлдеге қол жеткізе алмай, ақшасынан айырылады. 8. Қаржы пирамидалары. Алаяқтар адамдарды оңай табысқа уәде беріп, жоғары кіріс табуға шақырады. Жаңа қатысушылардың ақшасы ескі қатысушыларға төленіп отырады, алайда жүйе құлаған кезде барлық қатысушылар өз ақшаларын жоғалтады. 9. Әлеуметтік инженерия әдістері. Алаяқтар адамдардың мінез-құлқына негізделген түрлі айлалар арқылы мәліметтерді алуға тырысады. Мысалы, пайдаланушының қызығушылықтарын біліп, сол арқылы жалған ұсыныстар жасайды. Интернет алаяқтар әрқашан жаңа әдістерді іздеп, адамдардың психологиясына әсер ететін тәсілдерді қолданады. Осыған байланысты, әрқашан мұқият болу және күмәнді әрекеттерден сақтану маңызды.
Интернет алаяқтықпен әртүрлі топтар мен жеке тұлғалар айналысады. Олардың негізгі түрлері мыналар: 1. Жеке алаяқтар. Бұл жеке адамдар, олар өз бетінше немесе шағын топпен интернетте алдаумен айналысады. Көбіне олар әлеуметтік желілерде, танысу сайттарында және онлайн сауда платформаларында кездеседі. Олар өздерін сенімді тұлға ретінде көрсетіп, сенімге кіреді және көбінесе кішігірім қаржылық пайда табуға бағытталған алаяқтықтарды жүзеге асырады. 2. Ұйымдасқан қылмыстық топтар. Көптеген интернет алаяқтық ірі ұйымдасқан топтардың ісі болып табылады. Мұндай топтар көбінесе заңсыз қаржылық операциялар жасаумен айналысып, интернет алаяқтықтан түсетін табысты жүйелі түрде ұлғайтуға тырысады. Бұл топтардың өздеріне тән жұмысы мен құрылымы болады: біреулер зиянды бағдарламаларды дайындайды, басқалары адамдардың банк карталарының мәліметтерін ұрлайды, тағы біреулері қаражатты жылыстатумен айналысады. 3. Хакерлер мен зиянды бағдарламалар жасаушылар.
Хакерлер түрлі интернет платформалар мен жүйелерге шабуыл жасап, пайдаланушылардың деректерін ұрлайды. Олар банк, төлем жүйелері, әлеуметтік желі аккаунттары сияқты құнды мәліметтерге қол жеткізуге тырысады. Зиянды бағдарламалар жасаушылар вирустар, трояндар, шпиондық бағдарламалар және фишингтік шабуылдар үшін қолданылатын бағдарламалар әзірлейді. 4. Инсайдерлер. Кейде ірі компаниялар мен банктерде жұмыс істейтін адамдар алаяқтармен келісімге келіп, құпия ақпаратты сыртқа шығарады. Мұндай ақпаратқа клиенттердің жеке мәліметтері, банктік деректер немесе қауіпсіздік жүйесі туралы мәліметтер жатады. Инсайдерлер алаяқтарға компанияның немесе клиенттердің мәліметтеріне қол жеткізуге көмектеседі.5. Қаржылық пирамида жасаушылар. Олар инвестициялық мүмкіндіктерді ұсынып, жаңа қатысушылардан ақша жинайды және бұл ақшаны ескі қатысушыларға төлейді. Мұндай схемаларда нақты өнім немесе қызмет жоқ, ал жүйе тек қатысушылардың қаражатына негізделген.
Пирамидалар көбінесе әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде жарнамаланып, қаржылық еркіндікке уәде береді. 6. Алаяқтық агенттіктер. Кейбір елдерде арнайы алаяқтыққа бағытталған агенттіктер жұмыс істейді, олар жалған интернет-дүкендер ашу, қолданушылардың мәліметтерін ұрлау және басқа да алаяқтық әрекеттермен айналысады. Мұндай агенттіктерде веб-дизайнерлер, бағдарламашылар және маркетологтар сияқты түрлі мамандар жұмыс істейді, олар интернет алаяқтық схемаларын кәсіби деңгейде жүзеге асырады. 7. Жасөспірімдер мен студенттер. Жастар арасында интернетте тәжірибе ретінде немесе табыс табу мақсатында алаяқтықпен айналысу кең тараған. Олар негізінен кішігірім қаржылық алаяқтықтар, жалған өнім сату, шоттар бұзу және онлайн ойындардағы алаяқтықтармен айналысады. Интернет алаяқтықпен айналысатындар өте көп, олар әртүрлі құралдар мен әдістерді қолдана отырып, заңға қайшы әрекеттер жасап, адамдарды алдайды. Осыған байланысты әрқашан сақтық танытып, жеке ақпаратты қорғау маңызды.
- Latest
