Түркістан облысында кәмелетке толмаған адамды жәбірлеу, буллинг, кибербуллингке арналған дөңгелек үстел

«Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 127-2 бабы кәмелетке толмаған адамды жәбірлеу буллинг, кибербуллинг» атты тақырыпта дөңгелек үстел өткізілді. Түркістан облысының кәмелетке толмғандардың істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының төрағасы Б.Сауран «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 127-2 бабы кәмелетке толмаған адамды жәбірлеу буллинг, кибербуллинг» атты тақырыпта дөңгелек үстел өткізді. Дөңгелек үстелге Түркістан облысыныңкәмелетке толмағандардың істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының судьясы Г.Мекембайқызы, Түркістан облысының Жетісай, Қазығұрт, Шардара, Сарыағаш, Төлеби Түлкібас, Арыс, Созақ, Байдібек, Ордабасы, Сайрам, Келес, Мақтаарал, Сауран, Кентау аудандарының ЖПҚБ ЮПТ УПИ қызметкерлері қатысты. Дөңгелек үстелде сот төрағасының баяндамасы тыңдалды.
Кибербуллинг – біреуді цифрлық технологиялардың көмегімен қудалау екенін, кибербуллинг әлеуметтік желілерде, месенджерлерде, ойын платформалары мен ұялы телефондарда орын алатынын, жасөспірімдер арасында қорлау, мазақтау, қоқан-лоққы көрсету және кибербуллинг пен буллингтің ерекшеліктерін айтып өтті. Іс-шара соңында қатысушылар өзара пікір алмасып, іс-шараның өзектілігін жұмыс барысында кездесетін бірқатар мәселелерді талқылап, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 127-2 бабы бойынша заңға сәйкес хаттама тәртібін рәсімдеу жолдарын түсіндіріліп, полиция қызметкерлері тарапынан қойылған сұрақтарына жауаптар берілді.
Кәмелетке толмаған адамды жәбірлеу – бұл ауыр қылмыс, және оған қатысты заңдар мен ережелер әр елде әр түрлі болады. Әдетте, бұл әрекет кәмелетке толмаған адамның физикалық, психологиялық немесе сексуалдық қауіпсіздігіне зиян тигізуді қамтиды. Кәмелетке толмаған адамды жәбірлеу бойынша жауапкершілік елдің заңдарына байланысты өзгереді. Көптеген елдерде кәмелетке толмаған адамдарды жәбірлеу қылмыс ретінде ауыр қаралады. Заңнамада бұл әрекеттерге жаза ретінде мыналар қарастырылуы мүмкін: Құқықтық жауапкершілік: Жәбірлеуші тұлға қылмыстық жауапқа тартылып, абақтыға жабылуы немесе басқа жаза түрлеріне (мысалы, қоғамдық жұмыстар) тартылуы мүмкін. Гуманитарлық шаралар: Жәбірленуші кәмелетке толмаған адамға психологиялық немесе медициналық көмек көрсету. Ата-ана немесе қамқоршылардың жауапкершілігі: Егер жәбірлеу әрекеті ата-ана немесе қамқоршы тарапынан жасалса, олар да заң бойынша жауапкершілікке тартылуы мүмкін. Жас ерекшеліктері: Кәмелетке толмаған адамның жәбірлеуі де заңмен қарастырылып, олар үшін арнайы реабилитация шаралары мен жаза түрлері болуы мүмкін. Әр елдің заңдары мен құқықтық жүйелері түрліше болғандықтан, нақты жағдайға байланысты ақпарат алу үшін жергілікті заңдарға жүгіну маңызды.
Буллинг (бұзақылық) – бұл адамды, әсіресе, балалар мен жасөспірімдерді жүйелі түрде психологиялық, физикалық немесе әлеуметтік жағынан қысым көрсету немесе жәбірлеу. Буллингтің бірнеше түрі бар: Физикалық буллинг: Психологиялық немесе физикалық қысым көрсету, соның ішінде ұру, түрткілеу, заттарын жою. Психологиялық буллинг: Адамды қорқыту, мазақ ету, онымен дос болмай, жалғыз қалдыру. Әлеуметтік буллинг: Адамды әлеуметтік топтан шеттету, оның беделін түсіру, қауесеттер тарату. Кибербуллинг: Интернет немесе мобильді құрылғылар арқылы жәбірлеу, мысалы, әлеуметтік желілерде қорлау, жекеменшік ақпараттарды тарату. Буллингтің әсері кәмелетке толмаған адамдардың психологиялық және эмоционалдық денсаулығына теріс әсер етуі мүмкін, бұл олардың өзін-өзі бағалауын, әлеуметтік дағдыларын және оқу үлгерімін төмендетуі мүмкін. Буллингпен күресудің бірнеше әдісі бар: Білім беру: Оқушыларды буллингтің зардаптары мен құқықтары туралы ақпараттандыру. Көмек сұрау: Жәбірленушілер мен куәларға ересектерге, педагогтарға немесе психологтарға хабарласуды ұсыну. Қорғаушы шаралар: Мектептер мен ұйымдарда буллингпен күресуге бағытталған арнайы бағдарламалар мен саясатын енгізу. Буллингтің жауапкершілігі заңға және оқиға болған елге, сондай-ақ буллингтің түріне байланысты. Көптеген елдерде буллинг құқық бұзушылық ретінде қаралады, және оған жауапкершілік бірнеше түрде жүзеге асырылуы мүмкін: Құқықтық жауапкершілік: Физикалық буллинг: Егер буллинг физикалық зақым келтірсе, жәбірлеуші қылмыстық жауапқа тартылуы мүмкін, бұл қамтылған жазаға (мысалы, айыппұл, қоғамдық жұмыстар немесе абақты) әкелуі мүмкін. Психологиялық немесе эмоционалдық буллинг: Мұндай әрекеттер кейде қорқыту, кибербуллинг және басқа да құқық бұзушылықтарға жатады, және олар үшін де заңмен жауапкершілік қарастырылуы мүмкін.
Мектептік және ұйымдық жауапкершілік: Мектептер мен ұйымдарда буллингтің алдын алу мен оған қарсы әрекет ету үшін арнайы саясаттар мен бағдарламалар болуы керек. Буллингке қатысқандарға мектептік жазалар (мысалы, ескерту, шеттету) берілуі мүмкін. Психологиялық көмек: Буллингке ұшыраған балалар мен жасөспірімдерге психологиялық көмек көрсету, реабилитациялау және қажетті қолдау шараларын ұйымдастыру. Ата-ана немесе қамқоршылардың жауапкершілігі: Егер буллинг оқушының ата-анасы немесе қамқоршысы тарапынан жасалса, олар да заң бойынша жауапкершілікке тартылуы мүмкін. Буллингтің ауырлығы мен сипатына байланысты, құқықтық жауапкершілік түрліше болуы мүмкін. Бұл мәселелерді қарау кезінде, жәбірленушілердің құқықтары мен мүдделерін қорғау басты назарда болуы керек.
Буллингтен қорғану үшін бірнеше стратегия мен тәсілдер қолдануға болады. Бұл жәбірленушілерге, олардың ата-аналарына, ұстаздарына және жалпы қоғамға арналған маңызды шаралар: Жәбірленушілер үшін: Құқықтарыңызды біліңіз: Буллингке қарсы заңдар мен мектептің ережелері туралы ақпарат алу. Бұл сіздің құқықтарыңызды қорғауға көмектеседі. Дос табу: Достармен немесе қолдау көрсететін адамдармен бірге болу. Бұл жәбірлеушілерге қарсы тұруда күшті сезінуге көмектеседі. Тұрақты хабарласу: Буллингтің болғанын ата-аналарға, мұғалімдерге немесе сенімді ересектерге хабарлау. Олардың қолдауы мен көмегі өте маңызды. Өз эмоцияларыңызды бақылау: Жәбірлеушілерге өз сезімдеріңізді көрсетпеуге тырысу. Олар көбінесе реакция іздейді, сондықтан оларды елемеу тиімді болуы мүмкін. Кибербуллингті тоқтату: Егер буллинг интернетте болса, хабарламаларды жойып, аккаунттарды жабу немесе блоктау. Жәбірлеушілер туралы ақпаратты сақтау. Ата-аналар мен қамқоршылар үшін: Ашық әңгімелесу: Баламен буллинг туралы сөйлесу, олардың сезімдері мен тәжірибелерін тыңдау. Мектеппен ынтымақтастық: Мектеп әкімшілігімен байланысып, буллинг мәселелерін бірге шешу. Қолдау көрсету: Балаға психологиялық қолдау көрсету, олардың өз-өзіне сенімділігін арттыру. Мектептер мен ұйымдар үшін:
Буллингке қарсы саясаттар: Мектепте буллингтің алдын алуға және оған қарсы шаралар ұйымдастыру. Білім беру бағдарламалары: Оқушыларды буллингтің зардаптары мен оны қалай болдырмау керектігі туралы ақпараттандыру. Қолдау қызметтері: Психологтар мен әлеуметтік қызметкерлерді тарту, жәбірленушілерге психологиялық көмек көрсету. Топтық жұмыс: Оқушылар арасында достық және ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру, бұл буллингтің алдын алуға көмектеседі. Буллингтен қорғану – бұл барлық тараптардың (жәбірленушілер, ата-аналар, мектептер және қоғам) бірлескен күш-жігері.
Кибербуллинг – бұл интернет, әлеуметтік желілер, мобильді қосымшалар немесе басқа да цифрлық платформалар арқылы бір адамды жәбірлеу, қорлау немесе психологиялық қысым көрсету. Кибербуллингтің бірнеше негізгі аспектілері мен түрлері бар: Кибербуллингтің түрлері: Жеке қорлау: Жәбірлеушілер жәбірленушінің жеке ақпаратын жариялап, мазақ етіп немесе онымен қорқытып, қысым көрсетеді. Қорлаушы хабарламалар: Жәбірлеуші әлеуметтік желілерде немесе мессенджерлерде жәбірленушіге жеккөрінішті немесе қорлаушы хабарламалар жібереді. Жалған ақпарат тарату: Жәбірлеушілер жәбірленуші туралы жалған ақпарат немесе қауесет таратады, бұл олардың беделіне зиян келтіреді. Мазмұнды жариялау: Жәбірлеуші жәбірленушінің рұқсатынсыз жеке суреттерін немесе видеоларын жариялайды. Шеттету: Жәбірлеуші жәбірленушіні әлеуметтік желілерден немесе онлайн топтардан шеттетеді, оны әлеуметтік оқшаулауға ұмтылады. Кибербуллингтің әсері: Психологиялық зардаптар: Кибербуллинг жәбірленушілердің эмоционалдық және психологиялық денсаулығына теріс әсер етуі мүмкін, депрессия, тревога, өзін-өзі бағалаудың төмендеуі сияқты мәселелерді тудыруы мүмкін. Әлеуметтік оқшаулау: Жәбірленушілер онлайн ортада қарым-қатынас жасаудан бас тартуы мүмкін. Оқу үлгерімінің төмендеуі: Кибербуллинг жәбірленушілердің оқу үлгеріміне және мотивациясына кері әсер етуі мүмкін. Кибербуллингтен қорғану: Құқықтарды білу: Кибербуллингтің заңды жауапкершілігі мен құқықтары туралы ақпараттану. Көмек сұрау: Жәбірленушілерге ата-аналарға, мұғалімдерге немесе психологиялық қызметтерге хабарласуды ұсыну. Параметрлерді реттеу: Әлеуметтік желілер мен аккаунттардың құпиялылық параметрлерін бақылау, бейтаныс адамдардан хабарламаларды қабылдамау. Деректерді сақтау: Кибербуллингтің дәлелдерін сақтау (хабарламалар, скриншоттар), бұл жағдайды шешуге көмектеседі. Кибербуллинг – бүгінгі қоғамда маңызды мәселе, және оны шешу үшін барлық тараптардың бірігуі қажет.
Кибербуллингтің жауапкершілігі әр елдің заңдарына, сондай-ақ оқиға мен қатысушылардың қарым-қатынасына байланысты әр түрлі болуы мүмкін. Кибербуллингке қатысты жауапкершілік мынадай аспектілерді қамтиды: 1. Құқықтық жауапкершілік. Кибербуллингтің заңды анықтамасы: Көптеген елдерде кибербуллинг заңмен қарастырылып, құқық бұзушылық ретінде саналады. Бұл әрекеттерге заң бойынша жаза қарастырылуы мүмкін.
Жәбірлеушінің жауапкершілігі: Жәбірлеушілер қылмыстық жауапқа тартылып, айыппұл, қоғамдық жұмыстар немесе тіпті абақтыға жабылу сияқты жазаларға ұшырауы мүмкін. 2. Мектептік жауапкершілік. Мектептердің саясаттары: Мектептерде кибербуллингті алдын алу мен оған қарсы саясаттар мен бағдарламалар болуы тиіс. Кибербуллингке қатысты ережелер мен шаралар анықталуы керек. Қолдау көрсету: Мектептерде жәбірленушілер мен куәларға көмек көрсету, жағдайды шешу үшін психологиялық және әлеуметтік қолдау көрсету. 3. Ата-ана немесе қамқоршылардың жауапкершілігі
Ата-аналардың ролі: Ата-аналар балаларын интернеттегі қауіпсіздік және кибербуллинг мәселелері туралы ақпараттандыруы қажет. Олар балаларының интернеттегі әрекеттерін бақылап, қажетті жағдайда араласуы керек. 4. Кибербуллингтің ауырлығы. Ауырлататын мән-жайлар: Егер кибербуллинг физикалық зақым келтіру, төбелеске немесе суицидке итермелеу сияқты жағдайларға әкелсе, жәбірлеушінің жауапкершілігі артуы мүмкін.
5. Кибербуллингке қарсы заңдар. Жергілікті заңнамалар: Әр елде, соның ішінде Қазақстанда да, кибербуллингке қарсы арнайы заңдар болуы мүмкін. Бұл заңдар жәбірленушілердің құқықтарын қорғауға және жәбірлеушілердің жауапкершілігін арттыруға бағытталған. Кибербуллинг мәселесіне байланысты заңдар мен саясаттар жиі жаңартылып отырады, сондықтан кибербуллингтің салдары мен жауапкершілігін нақтылау үшін жергілікті заңдарға жүгіну маңызды.
Кибербуллингтен сақтану үшін бірнеше стратегия мен тәсілдерді қолдануға болады. Бұл шаралар жәбірленушілер, олардың ата-аналары, мектептер мен қоғам үшін маңызды. Міне, кибербуллингтен сақтанудың бірнеше тиімді әдісі: 1. Интернеттегі қауіпсіздік ережелері. Құпиялылық параметрлерін реттеу: Әлеуметтік желілер мен онлайн платформалардағы аккаунттардың құпиялылық параметрлерін тексеріңіз. Жеке ақпаратты тек достарыңызбен бөлісуді қамтамасыз етіңіз. Бейтаныс адамдардан хабарламаларды қабылдамау: Бейтаныс адамдардан келген хабарламаларды елемеңіз және олармен байланысқа шықпауға тырысыңыз. 2. Ақпараттандыру. Кибербуллинг туралы білім: Кибербуллингтің түрлері, әсері мен оның құқықтық салдары туралы ақпарат алу. Бұл сіздің құқықтарыңызды қорғауға көмектеседі. Балаларды оқыту: Ата-аналар балаларын интернетте қалай қауіпсіз жүру керектігі туралы ақпараттандыруы керек. 3. Көмек сұрау. Сенімді адамдармен сөйлесу: Егер сіз кибербуллингке ұшырасаңыз, ата-аналарыңызға, достарыңызға немесе мұғалімдеріңізге хабарласыңыз. Олар сізге қолдау көрсете алады. Кәсіби көмек: Кибербуллинг эмоционалдық және психологиялық зиян келтіруі мүмкін, сондықтан қажет болған жағдайда психолог немесе психотерапевтпен кеңесу маңызды. 4. Деректерді сақтау.
Дәлелдерді жинау: Кибербуллинг жағдайында жәбірлеушілердің хабарламаларын, скриншоттарын және басқа да дәлелдерді сақтау. Бұл заңды әрекет ету үшін қажет болуы мүмкін. 5. Кибербуллингке қарсы саясат. Мектептердің ережелері: Мектепте кибербуллингке қарсы саясат бар екеніне көз жеткізіңіз. Мұғалімдер мен әкімшіліктің кибербуллинг мәселесін қалай шешетінін біліңіз. 6. Техникалық құралдарды пайдалану. Блоктау және шағым жасау: Жәбірлеушілерді әлеуметтік желілерде немесе мобильді қосымшаларда блоктаңыз. Кибербуллингті тіркейтін платформаларға шағым жасаңыз.
7. Сезімдеріңізді білдіру. Эмоционалдық қолдау: Кибербуллингтің әсерінен зардап шегетін адамдарға өз сезімдерін білдіру және сенімді адамдармен бөлісу көмектеседі. Кибербуллингтен сақтану – бұл тек жеке жауапкершілік емес, сонымен қатар ата-аналардың, мектептердің және қоғамның бірігуі.
Кибербуллингтің бірнеше түрі мен тәсілдері бар: 1. Қорлаушы хабарламалар. Мазмұн: Жәбірлеуші жәбірленушіге мазақ етіп, қорлап немесе төмендететін хабарламалар жібереді. Платформалар: Мессенджерлер (WhatsApp, Telegram), электрондық пошта, әлеуметтік желілер (Facebook, Instagram). 2. Жеке ақпаратты жариялау. Мазмұн: Жәбірлеуші жәбірленушінің жеке ақпаратын (суреттер, телефон нөмірлері, мекенжайлар) жариялайды немесе тарататыны. Платформалар: Әлеуметтік желілер, форумдар, блогтар. 3. Таратылатын қауесеттер. Мазмұн: Жәбірлеуші жәбірленуші туралы жалған ақпарат немесе қауесет таратады, бұл олардың беделіне зиян келтіреді. Платформалар: Әлеуметтік желілер, чаттар, форумдар.4. Мазмұнды манипуляциялау. Мазмұн: Жәбірлеуші жәбірленушінің суреттерін немесе видеоларын өңдеп, мазақ ету мақсатында қолданады. Платформалар: Фото немесе видео редакторлары, әлеуметтік желілер. 5. Онлайн топтардан шеттету. Мазмұн: Жәбірлеуші жәбірленушіні онлайн топтардан шығарып, оны жалғыз қалдыру үшін әрекет етеді. Платформалар: Әлеуметтік желілер, ойын платформалары. 6. Киберсаботаж. Мазмұн: Жәбірлеуші жәбірленушінің аккаунттарын бұзып, оларды өз мүддесіне пайдалану немесе жәбірлеу үшін қолдану. Платформалар: Әлеуметтік желілер, электрондық пошта.
7. Скриншоттар мен видеолар арқылы жәбірлеу. Мазмұн: Жәбірлеуші жәбірленушінің онлайнда жасаған әрекеттерін, қателіктерін скриншот немесе видео арқылы бөліседі. Платформалар: Әлеуметтік желілер, мессенджерлер. Кибербуллинг әдетте анонимді түрде жүзеге асырылатындықтан, жәбірленушілер үшін оны анықтау және оған қарсы тұру қиын болуы мүмкін. Мұндай әрекеттердің алдын алу үшін, интернеттегі қауіпсіздік ережелерін сақтау, сенімді адамдармен қарым-қатынас жасау, және қажет болған жағдайда кәсіби көмек сұрау маңызды.